از کمربندهای عجیب در تعزیه تا کم‌کاری شبیه‌خوانان برای ادای حق مطلب
کانون خبرنگاران نبأ ــ در نوع لباس پوشیدن تعزیه‌خوان قوانینی هست که نباید تصرفی در آن شود؛ از کمربندهای پهلوانی و دست‌بندهای عجیب گرفته تا آستین‌های بالای لباس شبیه‌خوانی که متناسب با موضوع تعزیه نیست.
مینا میرزایی، دانشجوی رشته معماری به دلیل شرکت در تعزیه‌های متعدد و آشنایی کامل به این هنر آئینی به منتقد تعزیه معروف شده است؛ کانون خبرنگاران ایکنا، نبأ، گفت‌وگویی را پیرامون نقاط ضعف و قوت سنت آیینی تعزیه‌خوانی با وی ترتیب داد.
میرزایی در ابتدا با اشاره به آشنایی خود با هنر تعزیه بیان کرد: علاقه من به تعزیه از زمان کودکی شکل گرفت و یکی از عوامل آن پدر بزرگ مادری‌ام است که در روستا تعزیه‌خوان بود. همچنین مادرم علاقه بسیاری به این هنر داشت من هم با این نوع عزاداری آشنا شدم و از سن یازده سالگی مجالس تعزیه را به صورت متداول و پیوسته دنبال کردم زیرا معتقدم تعزیه هنری است که از نظر موسیقی، ادبی و نمایش بسیار غنی است و ارزش دیدن را دارد. در رواقع از هر هنری که به فکرتان برسد یک رشته و شاخه‌ای در تعزیه می‌توان پیدا کرد و جای دوری نمی‌رود اگر به خاطر این هنر زیبا از شهری به شهر یا حتی استان و کشور دیگر سفر کرد.
وی در رابطه با تفاوت تعزیه در استان‌ها بیان کرد: تعزیه زمینه‌های مختلفی دارد که در هر استان زمینه خاص خودش اجرا می‌شود که به نظرم تعزیه در قزوین نسخه کامل و جامع‌تری دارد زیرا سنتی‌تر اجرا می‌شود.
هر گروه تعزیه یک ناظر داشته باشد
این منتقد تعزیه ادامه داد: تعزیه مربوط به امام حسین(ع) و دارای زمینه مذهبی است، پس موسیقی‌اش نیز باید به‌گونه‌ای باشد که با موضوع این هنر و عزاداری امام سنخیت داشته باشد؛ در تعزیه از هر موسیقی نمی‌توان استفاده کرد. در اصل باید از موسیقی ریشه‌دار استفاده شود زیرا تعزیه خود هنر ریشه‌دار و سنتی است که متأسفانه در چند سال اخیر بدسلیقگی‌هایی در موسیقی به وجود آمده که از ملودی‌ها و لوازم موسیقی غربی در تعزیه استفاده می‌کنند. شخصاً اگر چنین بدسلیقگی در مراسم ببینم، تذکر می‌دهم ولی متأسفانه فقط شبی که من در جلسه حضور دارم، کمی رعایت می‌کنند و شب بعد مجدد آنچه را که خودشان صلاح می‌دانند می‌نوازند، به نظرم اگر در هر گروه یک ناظر باشد که تعزیه را از هر نظری مورد بررسی قرار دهد و با تخلافات مخالفت و پیگیری کند، دیگر مشکلات این چنینی رخ نخواهد داد. زیرا اگر این پیگیری نباشد رشته اصلی این هنر آنقدر شاخه شاخه می‌شود که پیدا کردن شاخه و رشته اصلی سخت می‌شود و مستمع آنقدر رشته‌ها و نوآوری‌های مختلف را می‌بیند که دیگر نسخه قدیمی و اصیل را نمی‌پذیرد.
آیا مستمع می‌تواند راجع به تعزیه اظهار نظر کند؟
میرزایی در رابطه با اینکه آیا هر شخصی این اجازه را دارد که راجع به تعزیه اظهار نظر کند و یا منتقد این هنر شود، تصریح کرد: کسی که در تعزیه ایفای نقش می‌کند اعم از خواننده، نوازنده، تعزیه‌خوان و یا معین‌البکا که کلیدی‌ترین نقش را دارد، باید بداند که مستمع حق انتقاد کردن را دارد، حتی زمانی که یک فیلم سینمایی و یا سریال ۴۵ دقیقه‌ای را می‌بینیم، ساعت‌ها برنامه انتقادی راجع به آن می‌سازند اما متأسفانه برای هنر تعزیه که مخاطب ۵ ساعت زمان برای تماشای آن می‌گذارد و یا حتی از شهرها و استان‌های اطراف به تماشا می‌آیند چنین برنامه‌ای نیست که بعد از برنامه اساتید بشینند و نقاط قوت و یا ضعف را بگویند که بسیار سازنده است. همچنین به نظرم یک تعزیه‌دوست حق دارد که همیشه نظرش را به اجرا کنندگان منتقل کند.
این تعزیه‌دوست ادامه داد: نظر من به عنوان یک مستمع تأثیر به‌سزایی در تغییر وضعیت تعزیه ندارد ولی قطعٱ نظر یک مقام مسئول دولتی تأثیر بیشتری خواهد داشت، البته وظیفه هر مقام مسئولی نیست، چون این یک فعالیت فرهنگی است و در حیطه کاری مسئول فرهنگ و هنر است که به این مسئله توجه کند. چون تعزیه یک هنر ایرانی است که متأسفانه در کشورمان به آن توجهی نمی‌شود و از آنجایی که سواد مردم و حتی برخی از تعزیه‌خوانان و نوازندگان نسبت به تعزیه اصیل و سنتی کم است؛ مشکلات بسیاری برای این هنر پیش آمده است. به طور مثال در تعزیه حضرت عباس(ع) رهگیری حضرت عباس(ع) بر حضرت علی اکبر(ع) وجود ندارد، ولی الان در تعزیه مشاهد می‌کنیم که این دو بزرگوار به صورت ناشناس برای هم رجز می‌خوانند و در ذهن مخاطب این سؤال پیش می آید که کدام برادرزاده و عمو هستند که با هم صحبت می‌کنند، ولی صدای یکدیگر را نمی‌شناسند؟ و اگر در یک هنر تاریخی مذهبی روایتی به دروغ عنوان شود، تأثیر خوبی نخواهد گذاشت. دروغ و خلاف واقعیت با مبالغه فرق دارد و باید از تعزیه حذف شود، زیرا مستمع را به اشتباه می‌اندازد.
وظایف مستمع تعزیه/ مجلس امام حسین(ع) حرمت دارد
وی تصریح کرد: البته مستمع در تعزیه نیز وظایفی را برعهده دارد، از جمله اینکه در حین اجرا باید با احترام و سکوت کامل تعزیه را مشاهده کند چون مجلس عزاداری است و باید حرمت جلسه حفظ شود. همچنین مرحوم مشایخی، استاد بزرگ تعزیه همیشه می‌گفت: هر شعر تعزیه فاکتور دارد که باید سالم به مستمع منتقل و فاکتورش دریافت شود، اگر تعزیه‌خوان بداند مستمع تمام حواسش به اجرا است؛ تلاشش را می‌کند تا صحیح و عالی اجرا کند. مستمع باید بداند به کجا و برای چه کاری می‌رود حتی باید حواسش باشد این مجلس امام حسین(ع) است نه پارک بازی فرزندش؛ پس بهتر است قبل از ورود به مجلس سردر آن مسجد یا حسینیه را ببیند و به فرزندش آداب حضور در آن مجلس را یاد بدهد تا بچه هم بداند باید بین مسجد و پارک فرق گذاشت و از کودکی یاد بگیرد که حرمت مجلس عزا را نگهدارد.
میرزایی ادامه داد: فرزندان ما نسل بعدی تعزیه هستند پس حتما باید تعزیه را خوب نگاه کنند تا خوب یاد بگیرند، بیرون کردن فرزندان از تعزیه صحیح نیست بلکه باید آنها را آرام کرد و جلوی مجلس نشاند تا خوب نگاه کنند و خوب یاد بگیرند.
وی در رابطه با تأثیرگذاری مجالس تعزیه بیان کرد: هر مجلس تعزیه با توجه به گروه و مکانی که در آن اجرا می‌شود، تأثیرگذار است که در اصطلاح می‌گویند «مجلس گرفت»، در بعضی موارد مکان مناسب است ولی تعزیه‌خوان درست اجرا نمی‌کند. گاهی نیز تعزیه‌خوان عالی است و مکان فضای مناسبی جهت اجرا یا حضور تماشاگران ندارد که باعث بروز مشکلات می‌شود البته در اینگونه تعزیه‌ها یک لحظه سکوت در اجرا کافی است تا نظم و انضباط جلسه به هم بریزد.
این منتقد جوان تبیین کرد: تعزیه یک هنر متمایزی است و برای بهتر نشان دادن آن لازم به اطلاع‌رسانی گسترده است تا همگان این هنر را بشناسند. اما متأسفانه اسم تعزیه برای بسیاری از مردم حتی دانشجویان غریب است که یکی از دلایل عمده این مشکل این است که این هنر کاملا مردمی اجرا می‌شود و هیچ ارگان و نهادی از آن حمایت نمی‌کند به همین دلیل اکثر مردم با آن غریبه هستند.
تفاوت‌های عمده تئاتر و تعزیه
میرزایی در رابطه با تفاوت تئاتر و تعزیه اظهار کرد: این دو هنر نمایشی هستند ولی تفاوت‌های عمده‌ای با هم دارند. از آنجایی که تعزیه یک روایتگری تاریخی با موضوع مذهبی است پس بسیاری از اتفاقات نباید در آن بیافتد، در‌صورتی‌که در تئاتر، نویسنده متنی را می‌نویسد و بازیگر آن را اجرا می‌کند که موسیقی خاصی نیز ندارد، اما در تعزیه نوازنده قطعه‌ای را زنده اجرا می‌کند و تعزیه‌خوان طبق آن موسیقی بازی می‌کند و چون موضوع ثابتی دارد بسیاری از قوانین ثابت است و نباید در آن اشتباه شود؛ به طور مثال در آل هاشم(ع) شجاعت، ادب و احترام زبان‌زد بوده پس لازم است در تعزیه این ادب و شجاعت به مستمع نشان داده شود. زمانی که شمر برای حضرت عباس(ع) امان‌نامه می‌برد، جرئت پوشیدن لباس رزمی را ندارد و با ردا و سربند عربی به پشت خیمه حضرت می‌رود که متأسفانه در برخی از تعزیه‌ها به این نکات توجه نمی‌شود. حتی در نوع لباس پوشیدن تعزیه‌خوان نیز قوانینی است که نباید تصرفی در آن شود که متأسفانه مشاهده می‌شود از کمربندهای پهلوانی و دست‌بندهای عجیب استفاده می‌شود. یا حتی آستین لباس‌هایشان را خیلی بالا می‌زنند که متناسب با موضوع تعزیه نیست.
این منتقد تعزیه تصریح کرد: در بعضی از تعزیه‌ها می‌بینیم که نسخه اصلی تعزیه تحریف و به‌جای متن اصلی یک قطعه سینه‌زنی و یا یک موزیک فیلم و سریال پخش می‌شود که وقتی علت را جویا می‌شویم، می‌بینیم بانی از تعزیه‌خوان و یا نوازنده خواسته که این قطعه را اجرا کند و از آنجایی که نوازندگی و یا اجرا به عنوان حرفه اصلی آن شخص است و از این طریق امرار معاش می‌کند، به ناچار حرف بانی را گوش می‌کند و پولش را می‌گیرد که این عمل ضربه سختی به هنر تعزیه می‌زند. تعزیه یک هنر غنی است و اگر طبق متن اصلی اجرا شود، کم و کاستی ایجاد نمی‌شود که برای جبران آن و یا اشک گرفتن از مردم سینه‌زنی اجرا شود، متن اصلی تعزیه جایی برای سینه‌زنی دارد و نیاز به تکرار ندارد پس بهتر است به متن اصلی تعزیه استناد شود و اضافی بر آن نباشد.
مداحی و تعزیه کاملاً متفاوت است
میرزایی اظهار کرد: مداحی با تعزیه کاملاً متفاوت است، من اگر بخواهم مداحی گوش کنم به جلسه مداحی و روضه می‌روم، نه اینکه ۵ ساعت به مجلس تعزیه بروم تا مداحی گوش کنم، زنانه‌خوانی در تعزیه کار بسیار سختی است و اگر درست اجرا شود نیاز نیست روضه و یا مداحی به تعزیه اضاف شود تا از مردم اشک بگیرد؛ مرحوم احمد بلبل و یا استاد رضا مشایخی که در همه تعزیه‌ها هر نقشی حتی زنانه‌خوانی را به نحو احسن اجرا می‌کرد، اشعار را آنقدر صریح بیان می‌کرد که کودکان هم متوجه ابیات و کلمات ایشان می‌شدند، همه به‌خاطر این بود که تعزیه را می‌شناخت و می‌دانست برای اینکه اثر تعزیه بهتر شود، باید تعزیه خواند نه مداحی کرد و یا مظفر قربان‌نژاد در حرّ خوانی که از نظر آوازی در بالاترین سطح است، بسیار قوی است و عالی تحریر می‌زند، به‌خاطر این است که سبک‌های موسیقی را خوب می‌داند و تعزیه را شناخته است ولی متأسفانه در برخی از تعزیه‌های امروز حق مطلب ادا نمی‌شود و ابیات درست بیان نمی‌شود؛ بنابراین اگر کودکان هم متوجه متن تعزیه نشوند نسل خوبی برای تعزیه نخواهیم داشت.
نقش مخالف‌خوان در تعزیه/ کم‌کاری شبیه‌خوانان برای ادای حق مطلب
وی در رابطه با نقش مخالف‌خوان در تعزیه بیان کرد: متن و شعرهایی که مخالف‌خوان می‌خواند، بسیار زیبا هستند که اگر درست اجرا شود، بیشترین اشک را از مردم می‌گیرد که متأسفانه در برخی مجالس به خاطر کم کاری مستمع یا تعزیه‌خوان حق مطلب ادا نمی‌شود و آنقدر که باید مخالف‌خوان دیده نمی‌شود و به کارش ارزش گذاشته نمی‌شود و این موضوع د‌ر‌حالی است که در برخی مجالس جایگاه مخالف‌خوان بالاتر از موافق‌خوان است زیراکه مخالف‌خوان زمینه را آماده می‌کند و به موافق‌خوان تحویل می‌دهد که کار بسیار سختی است.
این منتقد تعزیه بیان کرد: جایگاه مخالف‌خوان به خاطر منفی‌بودنش جایگاه خوبی شناخته نمی‌شود و این در صورتی است که تا سیاهی نباشد، سفیدی دیده نمی‌شود و باید این تعادل وجود داشته باشد. البته این نکته نیز وجود دارد که فرد تعزیه‌خوان بعدها با نقشی که اجرا می‌کند، معروف می‌شود و لقب شمر و یا امام بودن همیشه دنبال اسم او است؛ حتی گاهی اوقات مردم تصور غلطی از تعزیه‌خوان دارند که فرد مخالف‌خوان را همیشه شمر و یا یزید تصور می‌کنند که صحیح نیست.
زینب رحیمی
انتهای پیام
