نگاهی تاریخی به جریان‌های حدیثی شیعه در یک کتاب
گروه اندیشه ــ کتاب «نخستین اندیشه‌های حدیثی شیعه» تلاش می‌کند تا به رویکرد، گفتمان، انگاره و جریان‌های حدیثی شیعه بپردازد. نگارنده تلاش کرده است تا به گفتمان حدیث شیعه در دو دوره از ابتدا تا پایان دوره امام باقر(ع) و از شهادت امام صادق(ع) تا ابتدای غیبت صغری بپردازد.
به گزارش ایکنا؛ کتاب «نخستین اندیشه‌های حدیثی شیعه؛ رویکرد، گفتمان، انگاره و جریان‌ها» نوشته سیدمحمدهادی گرامی با مقدمه احمد پاکتچی، در زمستان سال 96 و در 292 صفحه توسط انتشارات دانشگاه امام صادق(ع) منتشر شده است.
معرفی کوتاه
برای معرفی کوتاه این کتاب می‌توان به خود آن مراجعه کرد. در پشت جلد این کتاب می‌خوانیم: این پژوهش برای جبران بخشی از کمبودها در مطالعات تاریخ اندیشه شیعه در حوزه حدیث طرح‌ریزی شده است. بی‌تردید این پژوهش درباره شماری از پرسش‌های بی‌پاسخ در تاریخ اندیشه حدیثی شیعه، آفاق جدیدی را فراروی هر پژوهشگر منصفی می‌گشاید. این کتاب برای نخستین بار تلاش می‌کند تا تصویری تاریخی از شکل‌گیری و تطور کهن‌ترین گفتمان‌ها، انگاره‌ها و جریان‌های حدیثی شیعه در سه سده نخست هجری ارائه کند.
دستاوردهای اثر
نویسنده این کتاب مدعی است که تاکنون تلاشی برای ترسیم هر چند مبهم گفتمان‌های حدیثی در دوره متقدم امامیه و چگونگی تطور آن‌ها صورت نگرفته است.
او تلاش کرده است در بخشی از چکیده کتاب، دستاورد اثر را نشان دهد. وی معتقد است که این پژوهش نشان می‌دهد، از همان نیمه نخست سده اول هجری گفتمان اختلاف الحدیث (میان اصحاب علی(ع) و عامه) از نخستین دغدغه‌های جریان متمایل به اهل بیت(ع) بود.
پس از حادثه کربلا زمینه شکل‌گیری نخستین حلقه حدیثی در مدینه توسط حضرت سجاد(ع) فراهم شد. در دوره امام باقر(ع) گفتمان نقل حدیث گسترش یافت و همچنین گفتمان اسناد مطرح شد. در دوره امام صادق(ع) هویت جمعی امامیه یا جعفریه شکل گرفت. در دوره صادقین(ع) مهم‌ترین بستر و زمینه گفتمان اختلاف الحدیث، چالش رازپوشی و تقیه امامان بود.
در خصوص کتابت حدیث، گرچه در اواخر دوره امامت حضرت صادق(ع) کتابت حدیث، تا حد زیادی در میان حلقه اصحاب امامیه فراگیر شد، اما در اوایل سده دوم و اوان امامت حضرت صادق(ع) کتابت حدیث در میان یاران ایشان فراگیر نبود. در دوره امام صادق(ع) گفتمان اسناد با برقراری پیوند با مقوله علم –که امکان استناد احادیث ایشان به پیامبر(ص) را فراهم می‌کرد- تطور پیدا کرد. در حلقه حدیثی مدینه متاخر که پس از امام صادق(ع) تا دوره حضرت جواد(ع) در مدینه ادامه یافت، مذاکرات دو نفره و نامه‌نگاری‌ها زمینه اصلی انتقاد احادیث به ادوار بعدی را فراهم کرد.
در بغداد در اوایل سده سوم هجری، حلقه حدیثی وابسته به جریان هشام بن‌حکم فعال بود. مهم‌ترین ویژگی این حلقه رویکرد انتقادی به مکتوبه‌های اصحاب ابی عبدالله(ع)، گرایش به نقد درونی حدیث و گرایش کلی به عامه بود. در همین دوره در کوفه حلقه‌های حدیثی وابسته به طیف «هشام بن‌سالم‌جوالیقی» حضور داشتند. ویژگی اصلی آن‌ها تاکید بر روی مکتوبه‌های اصحاب ابی‌عبدالله(ع) پایبندی به سنت‌های حرفه‌ای نقل حدیث (همچون سماع و قرائت) و همچنین گرایش به نقد بیرونی حدیث بود. طیف «مفضل بن‌عمر» نیز در همین دوره فعال بود که البته گرایش بیشتری به سوی مباحث غیرفقهی و تفسیری داشت. این طیف به دلیل «تخلیط» و تعاملاتش با غلات نیز برخی جریان‌های امامی متهم شد، اما به نظر می‌رسد این اتهامات بیشتر به دلیل تعاملات غلات با این طیف و وضع احادیثی به نقل از امامان به واسطه آن‌ها بود؛ اما محدثان امامی سده‌های سوم و چهارم هجری تا حدی زیادی موفق شدند، میراث برساخته غلات به نقل از طیف مفضل را از میراث حدیثی امامیه تفکیک کرده و آن را به حاشیه برانند.
ساختار کتاب
کتاب حاضر در ذیل یک چکیده از نویسنده، مقدمه احمد پاکتچی، چهار فصل «کلیات و روش‌شناسی»، «گفتمان حدیثی شیعه تا پایان دوره امام محمدباقر(ع)»، «گفتمان حدیث امامیه در دوره امام صادق(ع)»، «گفتمان حدیث امامیه از شهادت امام صادق(ع) تا ابتدای غیبت صغری»، بخش نتیجه‌گیری و پیشنهادها، ضمیمه، منابع و مآخذ و نمایه سامان یافته است.
نگارنده هر یک از فصول را با بخشی تحت عنوان درآمدی تاریخی می‌آغازد و سپس تلاش می‌کند به تحلیل جریان‌ها و گفتمان‌های حدیثی در هر یک از دوره‌های مورد بحث بپردازد.
