امام موسی صدر تئوری‌های اصلاحی خود را در عمل آزمود

به گزارش ایکنا؛ نشست «ادیان در خدمت انسان» با محوریت بررسی آرای امام موسی صدر با حضور مهدی فیروزان و شریف لکزایی عصر روز گذشته، 26 آذرماه، در دانشگاه تهران برگزار شد.

مهدی فیروزان، مؤسس مؤسسه فرهنگی تحقیقاتی امام موسی صدر، در آغاز ضمن ابراز خرسندی از برگزاری این نشست، اظهار کرد: اولین کنفرانس دانشگاهی امام موسی صدر در تالار علامه امینی دانشگاه تهران برگزار شد. ایشان از همین دانشگاه در مقطع کارشناسی رشته حقوق فارغ‌التحصیل شد. در آن زمان گرایش‌ها در دوره لیسانس مشخص می‌شد و بالاترین حد تحصیلات آکادمیک دانشگاهی لیسانس بود.

وی در ادامه به انگیزه خود از تشکیل مؤسسه امام موسی صدر اشاره کرد و گفت: وقتی بنده این مؤسسه را تأسیس کردم به این موضوع فکر کردم که چرا باید آثار او را جمع‌آوری کنیم. رویکرد اصلی ما این بود که امام موسی صدر از زمانی که از ایران به لبنان سفر کرد و شروع به فعالیت کرد، هیچ گاه فرصت نکرد آنچه را تئوری اصلاح نامیده می‌شود مدون کند. امام موسی صدر از معدود مصلحان دینی است که توفیق پیدا کرد تئوری‌های اصلاحی خود را در عمل اجرایی سازد و اشکالاتش را با آزمون و خطا رفع کند.

مدیرعامل مؤسسه شهر کتاب ادامه داد: امام موسی صدر از معدود مصلحان دینی است که تئوری اصلاح داشت و توفیق داشت اصلاحات خود را اجرایی کند. بنابراین اگر امروز به تمدن بشری علاقه‌مند هستیم و به سرنوشت بشر دلبسته‌ایم ناگزیریم تجربه موفق یک مصلح را مهندسی معکوس کنیم؛ یعنی آراء و اندیشه‌های امام موسی صدر را جمع کنیم تا منظومه فکری ایشان بدین طریق تدوین شود. در کنار آن لازم است منظومه علمی ایشان را هم گردآوری کنیم و این دو مورد را در بوته نقد علمی قرار دهیم؛ چراکه اندیشه‌های امام موسی صدر نیاز به نقد دارد. از راه نقد خواهیم توانست به راستی آزمایی نظری و عملی دست پیدا کنیم.

وی در ادامه یادآور شد: مؤسسه امام موسی صدر این گونه تشکیل شد که احساس کردیم تمدن اسلامی نیازمند شناختن اندیشه اصلاحی امام موسی صدر است. اندیشه‌ای که راهکارهای مبتنی بر توحید برای چالش‌ها و مشکلاتی امروزی بشر ارائه داده است. حال وقت طرح این پرسش است که چرا امام موسی صدر این ویژگی را دارد و در این مسیر موفق شد؟ تفاوت امام موسی صدر با عمده متفکران در نوع نگاه ایشان به انسان است.

فیروزان در ادامه به توضیح جایگاه انسان در اندیشه امام موسی صدر پرداخت و اظهار کرد: اگر انسان برای شما مهم‌ترین مخلوق آفرینش شناخته شود، این انسان فارغ از دین، طبقه اجتماعی و بسیاری از حجاب‌های دیگری که بر حقیقت او گسترانیده شده است، برایتان مهم خواهد بود و در مورد سرنوشت او دغدغه خواهید داشت. دلیل موفقیت امام موسی صدر در چند موضوع خلاصه می‌شود که نخستین آنها نگرش ایشان به انسان است. بر همین اساس نگاه امام موسی صدر به دین متفاوت است، نگاهش به جامعه متفاوت است، نگاهش به عمل انسان متفاوت است.

وی تأکید کرد: خیلی از مباحثی که بنده امروز مطرح کردم مبتنی بر کتاب «ادیان در خدمت انسان» است. چنانکه عرض کردم نگاه امام موسی صدر به انسان متفاوت بود و او را محبوب‌ترین آفریده خداوند می‌دید. تأثیر انسان بر اندیشه امام موسی صدر تا آن میزان وجودی است که بر احکام دینی، اقتصادی و حتی نظامی او اثر می‌گذارد. ایشان به تشکیلات اعتقاد داشت، چراکه معتقد به عقل جمعی بود. بر همین اساس در طراحی تشکیلات همه انسان‌ها را دخیل می‌کرد. مؤسسه‌ای در لبنان پیدا نمی‌کنید که ایشان بنیان نهاده باشد و در شمار گردانندگان آن مؤسسه نمایندگان ادیان مختلف حضور نداشته باشند.

فیروزان تصریح کرد: برای مثال ایشان تشکیلاتی با نام حرکت محرومان با هدف فقرزدایی آغاز کرد و نمایندگان همه ادیان در آن حضور داشتند. انسان مخاطب امام موسی صدر نه شیعه بود و نه سنی، نه شرقی بود و نه غربی، بلکه انسان بماهو انسان مخاطب او بود؛ چراکه دنیای امروز با تمامیت انسان سر و کار دارد. در زمانی که کشور لبنان در آتش طایفه‌گری می‌سوخت امام موسی صدر به انسان همه طوایف توجه کرد.

وی ادامه داد: نتیجه سخن اینکه اگر بخواهیم جایگاه انسان را در نگاه امام موسی صدر بفهمیم لازم است مؤسساتی که ایشان تأسیس کرد را مهندسی معکوس کنیم. یک زمان یک مصلح قدرتمند نه برای گرفتن قدرت، بلکه برای پیاده کردن ثمرات قدرت می‌آید و انسان را در مرکز فعالیت‌ها و توجهات خودش قرار می‌دهد. ایشان این کار را برای گرفتن امتیاز و به دست آوردن قدرت انجام نداد، بلکه حتی به طوایف و ادیان امتیازاتی اختصاص داد تا پیروان آن طوایف و ادیان را نجات دهد. احترام امام موسی صدر به انسان فارغ از دیندار بودن یا دیندار نبودن آنها بود.

فیروزان در پایان درباره نگاه امام موسی صدر به دین توضیح داد: امام موسی صدر تصریح دارد که هدف ادیان دو چیز است. اتفاقاً هر دو هدف به مصلحت انسان بازمی‌گردد. به همین دلیل عنوان سخنانش را «ادیان در خدمت انسان» می‌گذارد. بسیاری از جنگ‌های مذهبی در طول تاریخ برای این بوده است که تصور می‌کردند انسان‌ها در خدمت ادیان هستند. نمونه این جنگ‌ها جنگ‌های صلیبی است. رنسانس واکنش انسان به این تئوری بود. اگر انسان مسیحی به ابزاری برای مسیحیت تبدیل نمی‌شد، انسان مسیحی علیه آن قیام نمی‌کرد. حاصل کلام اینکه اندیشه امام موسی صدر درباره انسان و ادیان کم‌نظیر است.

در ادامه نشست شریف لکزایی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی به بیان دیدگاه‌های خود پرداخت و گفت: سؤالی که در ابتدا باید پرسیده شود این است که در وضعیت فعلی بررسی آرای امام موسی صدر چه کمکی به ما می‌کند و با این کار قادر هستیم چه سرمایه و برداشتی از آرای ایشان به دست بیاوریم. اولاً اندیشه امام موسی صدر در قالب تفکری که در لبنان تجربه موفقی داشته است قابل مطالعه است و از این بابت می‌تواند مفید باشد؛ لذا لازم است به بررسی این تجربه بپردازیم و بررسی ابعاد فکری ایشان در مقام یک اندیشمند می‌تواند مفید باشد.

وی افزود: ایشان ثانیاً در لبنان در قالب یک عالم دینی فعالیت می‌کرد. این حضور و تجربه از سوی یک عالم دینی می‌تواند در جایگاه خود حائز اهمیت باشد. باید بررسی کرد که محیط لبنان چه تجربیاتی از ایشان به یادگار دارد که می‌توانیم از آن استفاده کنیم. افزون بر این، امام موسی صدر در عمل هم اقدامات مؤثری انجام داد؛ از جمله ارتباط با طوایف مختلف و سخنرانی‌ مهمی که با عنوان «ادیان در خدمت انسان» در یکی از کلیساهای لبنان ایراد کرد. همین‌طور تأسیس تشکیلات مهمی مثل مجلس اعلای شیعیان و مدرسه صنعتی جبل عامل که هدف از تشکیل آن این بود که جوانان در آن صنعت یاد بگیرند. از جمله اقدامات ایشان فعالیت‌های مدنی و اجتماعی بود، به ویژه حضور و ارتباط با نخبگان در داخل و خارج لبنان.

لکزایی در ادامه یادآور شد: آقای فروزان درباره دیدگاه امام موسی صدر درباره انسان سخنانی را بیان کرد، ولی بنده بحث خود را معطوف نگاه ایشان به دین خواهم کرد. از نظر امام موسی صدر دین به خدا و خدمت به انسان دعوت می‌کند. دو عضو بنیادین آن دعوت به خدا و خدمت به انسان است. از این نظر به گمان ایشان مبدأ همه ادیان یکی است. مبدأ همه ادیان خداست و هدف همه ادیان انسان است. اساساً ادیان بدون خدمت به انسان از نگاه ایشان قابل تصور نیستند.

وی در ادامه به کارکردهای دین از نظر امام موسی صدر اشاره کرد و گفت: از نظر ایشان دین به اعتدال در زندگی فردی و اجتماعی کمک می‌کند. او معتقد بود اعتدال برخواسته از نگاه دین است. ایشان اعتدال را این گونه معنا می‌کرد که اعتدال حاصل درک وضعیت دیگران است؛ به عبارت دیگر، انسان درد دیگران را درد خودش بداند؛ برای مثال فلسفه روزه این است که من درد نیازمندان جامعه را درک کنم. از طرفی اعتدال، ضامن رشد هماهنگ فرد و جامعه است؛ یعنی هم ضمانت می‌کند قوای انسان رشد کند و هم ضامن رشد هماهنگ جوامع است.

شریف لکزایی در ادامه سخنان خود اظهار کرد: امام موسی صدر تأکید دارد که هر نیازی که به بهای نادیده انگاشتن دیگر نیازها بینجامد وزر و وبال است. به همین طریق هر گروهی که به بهای نادیده گرفتن دیگر گروه‌ها رشد کند مصیبت است. چنان که مشاهده می‌شود هر چه ابعاد اجتماعی بیشتر شود تبعات حاصل از آن نیز بیشتر خواهد شد. انتظاری که امام موسی صدر دارد این است که دین بتواند این اعتدال را ایجاد کند.

وی افزود: یکی دیگر از کارکردهای دین این است که به هماهنگی انسان و جامعه کمک می‌کند. به ویژه ارتباط انسان با انسان و انسان با طبیعت را مورد توجه قرار می‌دهد. از این رو هر چقدر انسان پیشرفت کند جوامع هم پیشرفت می‌کند. هر مقدار رشد بیشتر شود هماهنگی هم بیشتر می‌شود. امام موسی صدر معتقد است ایمان و ارزش‌ها راهی است برای تعامل. در واقع ایجاد هماهنگی و تعامل از راه دین با این آیه قرآنی قابل طرح است «قُلْ يَا أَهْلَ الْكِتَابِ تَعَالَوْا إِلَى كَلِمَةٍ سَوَاءٍ بَيْنَنَا وَبَيْنَكُمْ؛ بگو اى اهل كتاب بياييد بر سر سخنى كه ميان ما و شما يكسان است بايستيم»(آل عمران، 64). این نگاه مهمی است که می‌تواند به هماهنگی بین انسان‌ها کمک کند. در لبنان مشی امام موسی صدر این گونه بود که می‌خواست تکثر تجمیع شود و جامعه بدین طریق پیش رود و پیشرفت کند.

انتهای پیام