فعالیت گسترده کرسی‌های الهیات اسلامی در آلمان در پرتو حمایت قانون اساسی
گروه اندیشه ــ استاد دانشگاه مونستر با تأکید بر اینکه امکان تأسیس کرسی‌های اسلام‌شناسی در قانون اساسی آلمان پیش‌بینی شده است، به معرفی تشکل‌های اصلی مسلمانان در آلمان و همچنین کرسی‌های علمی و دانشگاهی الهیات اسلامی در آن کشور پرداخت.
به گزارش ایکنا؛ نشست «کرسی‌های اسلام‌شناسی در آلمان؛ همراه با معرفی بورس‌ها و فرصت‌های مطالعاتی در آلمان» با حضور مارکوس گرهولد، استاد دانشگاه بوخوم و مونستر آلمان، صبح امروز، یکشنبه، ۹ دی‌ماه، در دانشگاه مذاهب اسلامی برگزار شد.
گرهولد در آغاز نشست به روند رو به رشد استقبال جوانان از تعالیم دینی اشاره کرد و اظهار کرد: امروزه در کشور آلمان روندی را می‌بینیم که دانشجویان و جوانان از فرهنگ سنتی پدران خود فاصله گرفته‌اند، ولی استقبالشان از دین بیشتر شده است. پدران و مادران این افراد که سال‌ها قبل به آلمان مهاجرت کرده‌اند فرهنگی دینی داشته‌اند اما از دانش دینی بهره کافی نداشتند، اما جوانان امروز شدیداً دنبال هویت دینی هستند.
وی افزود: به همین دلیل مسلمانان آلمان سازمان‌ها و تشکل‌هایی ایجاد کرده‌اند تا بتوانند با صدای واحد صحبت کنند. دولت آلمان نیز به تدریج تصمیم گرفت مسلمانان در دانشگاه جایگاهی برای خودشان داشته باشند. نکته‌ای که باید به آن توجه کرد این است که باید دو مسئله را از هم تفکیک کنیم؛ شرق‌شناسی و اسلام‌شناسی. در شرق‌شناسی نگاه افراد بیرونی است و از بیرون به بررسی اسلام می‌پردازند، اما در اسلام‌شناسی نگاه از درون است.
حمایت قانون اساسی آلمان از آموزش‌های دینی
وی افزود: امکان تأسیس کرسی‌های الهیات اسلامی و تعلیمات دینی در قانون اساسی آلمان پیش‌بینی‌شده است. کشور آلمان مانند فرانسه لائیک نیست، سکولار هست اما لائیک نیست. فرانسه خود را موظف نمی‌داند به آموزش تعالیم دینی بپردازد؛ اما در کشور آلمان با وجود اینکه نهادهای دینی دخالت مستقیم در سیاست ندارند اما قائل به جدایی ارزش‌های دینی از متن جامعه نیستند. قانون اساسی آلمان رابطه دولت و دین را خیلی دقیق تعریف کرده است. برگزاری درس دینی و امکان دسترسی جوانان به آموزش‌های دینی از وظایف دولت به شمار می‌رود. دولت آلمان خودش را موظف می‌داند که دسترسی افراد به آموزش‌های دینی را تسهیل کند. به همین دلیل دولت موظف است در جهت ایجاد کرسی‌های الهیاتی گام بردارد.
عضو هیئت علمی دانشگاه گیسن یادآور شد: اساس کار این است که دولت آلمان موظف است در جهت ایجاد کرسی‌های دینی اقدام کند. با وجود این نهادهای دینی و پیروان ادیان موظف هستند محتویات درس دینی و موضوعاتی که در هر کرسی تدریس می‌شود را خودشان تعیین کنند. حالا این بحثی جداگانه است که سیاست آلمان تا چه اندازه در تعیین محتوای کرسی‌های دینی دخالت دارد. به دلایلی گفته شد مسلمانان در زمان حاضر در موقعیتی هستند که باید به تعلیمات دینی خود بیش از گذشته توجه کنند و بپردازند.
وی ادامه داد: هم‌اکنون حدود 4 الی 5 میلیون مسلمان در آلمان زندگی می‌کنند. البته در این زمینه آمار دقیقی در دست نیست؛ چراکه در هنگام آمار گرفتن از اینکه پیرو چه دینی هستید سؤال نمی‌شود. در میان این تعداد مسلمان، اکثر مسلمانان از کشورهایی نظیر ترکیه، مراکش، تونس و ... به آلمان مهاجرت کرده‌اند. در میان این تعداد مسلمان حدود 500 هزار نفر شیعه و علوی وجود دارد. اکثریت مسلمانان آلمان اهل سنت و پیرو مذهب حنفی و مالکی هستند؛ چراکه مهاجران شمال آفریقا تماماً پیرو مذهب مالکی هستند.
وضعیت تشکل‌های اسلامی در آلمان
مارکوس گرهولد به توضیح درباره مراکز و تشکل‌های مسلمانان در آلمان پرداخت و گفت: وقتی بحث تشکل‌ها را آغاز می‌کنیم باید بگوییم اولین گروهی که وارد آلمان شدند چه کسانی بودند. اولیه گروه مسلمانان در آلمان اهل ترکیه بودند. ترکیه همواره یک نهادی دارد به عنوان ریاست دیانت که وظیفه سازماندهی فعالیت‌های دینی را برعهده دارد. شاخه‌ای از این نهاد در آلمان فعالیت می‌کند و بیشترین انجمن‌ها و مساجد اسلامی را در کشور آلمان دارد. ارتباط این مرکز با کشور ترکیه هیچ‌وقت قطع نشده است. حتی این سازمان ائمه جماعات مساجد آلمان را از ترکیه اعزام می‌کند. این سازمان حدود هزار مسجد در اختیار دارد. رویکرد آن براساس مذهب حنفی استوار است. در مجموع، این نهاد بهترین برنامه‌ریزی اسلامی را در آلمان انجام می‌دهد.
وی ادامه داد: تشکل دومی که از سوی مسلمانان عرب‌تبار تشکیل شده است شورای مرکزی مسلمانان آلمان است که صد مسجد عضو این شورا هستند. مرکز اسلامی هامبورگ که از سوی ایرانیان تأسیس شده است نیز عضو این شورای مرکزی است. مسلمانان مقیم آلمان سعی می‌کنند فراتر از مرزهای مذهبی و اعتقادی با هم همکاری کنند. در سازمان اسلامی که از سوی ترکیه در آلمان ایجاد شده است این امکان وجود ندارد که افراد سایر کشورها به عضویت و فعالیت در آن بپردازند اما شورای مرکز مسلمانان این امکان را از اول فراهم کرده بود.
استاد دانشگاه بوخوم تصریح کرد: تشکل دیگری که در آلمان فعالتی دارد شورای اسلام است که از یک حرکت سیاسی ترکیه‌ای نشئت گرفته و طرفداران زیادی دارد. حدود 20 سال پیش با تأسیس اولین حزب اسلام‌گرای ترکیه‌ای، این شورا فعالیت خود را آغاز کرد. این حزب هم ارتباط خود را با ترکیه قطع نکرده است، اما در حال حاضر به فعالیت با زبان آلمانی نیز گرایش دارد. تا اینجا روشن شد که از میان 4 تشکل عمده مسلمانان در آلمان، 3 مورد وابسته به دولت ترکیه است و فقط یک مورد عربی است. اتفاق جدیدی که در آلمان رخ داده است تشکیل جمعیت مساجد شیعی است. حدود دو سه سالی هست که این جمعیت تشکیل شده است. هدف از تأسیس این تشکل این است که مسلمانان شیعی هم یک صدایی داشته باشند و با جامعه آلمان وارد گفت‌وگو شوند.
ظرفیت کرسی‌های الهیات اسلامی در آلمان
وی در ادامه به معرفی کرسی‌های الهیات اسلامی در آلمان پرداخت و اظهار کرد: اولین دانشگاهی که کرسی الهیات اسلامی در آن تأسیس شد دانشگاه مونستر است. این شهر در اروپا شهر معروفی است، چون بزرگترین دانشکده الهیات کاتولیک از قرون وسطی در این شهر واقع است. این شهر در مجموع شهر بزرگی محسوب نمی‌شود، اما شهر دانشگاهی بزرگی است. کرسی الهیات اسلامی این دانشگاه از سال 2004 تأسیس شد و در حال حاضر بیش از 300 دانشجو در شاخه‌های مختلف علوم اسلامی در آن تحصیل می‌کنند. از موضوعاتی که در این کرسی تدریس می‌شود می‌توان به قرآن، حدیث، سیره، تاریخ، احکام و فقه، کلام، فلسفه و عرفان اشاره کرد. این کرسی به دو شاخه تقسیم شده است: شاخه اول تربیت معلم برای درس دینی در مدارس رسمی آلمان است. شاخه دوم مربوط می‌شود به بحث‌های آکادمیک و علمی برای فعالیت در دانشگاه‌ها. یکی از دلایل فلسفه وجودی این کرسی تربیت معلم درس دینی در مدارس است.
استاد دانشگاه مونستر تأکید کرد: یکی دیگر از مراکز اسلام‌شناسی در آلمان مرکز مطالعات اسلامی در جنوب آلمان است. این مرکز نیز بیشتر روی تربیت معلم دینی متمرکز شده است. مرکز مطالعات اسلامی فرانکفورت مرکز بزرگ دیگری است که با بودجه دولت ترکیه تأسیس شده است و به مدت 10 سال کشور ترکیه هزینه‌های آن را برعهده گرفته بود. این مرکز اکنون مستقل شده است. این کرسی مثل کرسی دانشگاه مونستر در دو شاخه فعالیت می‌کند و از امکانات خیلی خوبی برخوردار است. دانشگاه گیسن که بنده عضو هیئت علمی آن هستم، در واقع خواهرخوانده دانشگاه فرانکفورت است و میان این دو کرسی تبادل علمی برقرار است.
وی ادامه داد: کرسی الهیات اسلامی دانشگاه گیسن از جدیدترین کرسی‌های اسلامی است که سال 2013 یعنی 5 سال پیش تأسیس شد. این مرکز در زمینه موضوعات اصلی مانند اخلاق و تربیت اسلامی فعالیت دارد. اخیراً بنده با هیئتی از این دانشگاه به دعوت دانشگاه کاشان سفری به ایران داشته‌ام. دپارتمان دیگری که در این زمینه در آلمان فعالیت می‌کند دپارتمان مطالعات اسلامی است که در سال 2012 تأسیس شد و ریاست آن برعهده شخصی ایرانی به نام حاجتی‌پور است.
وی در ادامه یادآور شد: شاید این سؤال پیش بیاید که چرا کرسی‌های زیادی در زمینه اسلام‌شناسی در آلمان تأسیس شده است. علتش این است که در آلمان سیاست‌گذاری آموزش و پروش برعهده خود ایالت‌هاست. هر ایالت اختیار دارد در زمینه چگونگی سرفصل‌ها و برنامه درسی تصمیم بگیرد. به همین خاطر هر ایالتی که بخواهد در مدارس خود درس دینی آموزش بدهد باید یک کرسی مطالعات اسلامی تأسیس کند.
گرهولد در پایان سخنان خود به جای خالی مطالعات تقریبی در کرسی‌های الهیات اسلامی در آلمان اشاره کرد و گفت: استاد بنده مرحوم عبدالجواد فلاطوری کاملاً تقریبی بودند. ایشان مرز مذاهب اسلامی را درنوردید بی‌آنکه آنها را از بین ببرد. مذاهب اسلامی یک میراث گرانبهای مشترک را تشکیل داده‌اند. ما پیروان مذاهب اسلامی ناگزیریم از معلومات هم استفاده کنم. بنده با این رویکرد تقریبی تربیت شدم. فکر می‌کنم جای این بحث در میان کرسی‌های اسلامی هنوز خالی است. سعی می‌کنم مباحثی که سر کلاس ارائه می‌کنم را با رویکرد تقریبی ارائه دهم. تا امروز همیشه این رویکرد را مدنظر داشته‌ام و نتایج مطلوبی هم گرفته‌ام. توجه به رویکرد تقریبی می‌تواند به ایجاد تعامل و صلح میان مسلمانان منجر شود.
در پایان یادآور می‌شود، «مارکوس مهدی گرهولد» در سن 16 سالگی بعد از مطالعه در مورد ادیان مختلف به دین مبین اسلام و مذهب تشیع جعفری گرویده است. وی هم‌اکنون استاد تربیت معلم در رشته اسلام‌شناسی در دانشگاه‌های بوخوم و مونستر و گیسن آلمان، سردبیر مجله Islam Ideologue و عضو کمیسیون تدوین سرفصل‌های درسی آموزش و پرورش در رشته تعلمیات دینی اسلامی است. گرهولد تاکنون با جامعةالمصطفی قم و حوزه علمیه امام مهدی(عج) در لانگن حومه فرانکفورت در زمینه تدریس علوم قرآنی و همچنین با رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در برلین در طرح ترجمه و تفسیر قرآن کریم همکاری داشته است.
انتهای پیام
