ناامیدی از بهبود شرایط؛ زمینه‌ساز مهاجرت نخبگان
گروه اجتماعی ــ استاد جامعه‌شناسی دانشگاه امام خمینی(ره) قزوین، با بیان اینکه جامعه ما به نخبگان احترام نمی‌گذارد و حمایت لازم را از آنها به عمل نمی‌آورد، افزود: این امر باعث ایجاد یک موج منفی شده و نخبگان را ناامید و افسرده می‌سازد.
زهرا طاهری، پژوهشگر اجتماعی و استاد جامعه‌شناسی دانشگاه امام خمینی(ره) قزوین، در گفت‌وگو با ایکنا از اصفهان درباره مهاجرت نخبگان، اظهار کرد: مهاجرت یا عدم مهاجرت نخبگان به ظرفیت‌هایی بستگی دارد که در جامعه برای آنها مهیا شده باشد، یعنی اگر این ظرفیت‌ها وجود نداشته باشد تا نخبگان بتوانند خود را با آن سازگار کنند، به جایی می‌روند که شرایط برایشان مهیا باشد. واقعیت جامعه ما این است که زیرساخت‌های لازم برای استفاده از نخبگان وجود ندارد و از آنها در جای خود استفاده نمی‌شود.
وی افزود: در کتاب «جامعه‌شناسی نخبه‌کشی» از علی رضاقلی آمده که جامعه ما در پروسه‌ای تاریخی به جامعه‌ای نخبه‌کش تبدیل شده است، یعنی هنوز نتوانسته از پتانسیل نخبگان استفاده کند. حتی اگر نخبگان در جامعه مانده و بخواهند فداکاری و مقاومت کنند، در نهایت یا به آنها انگ می‌خورد یا قربانی می‌شوند، بنابراین مهاجرت را ترجیح می‌دهند.
استاد جامعه‌شناسی دانشگاه امام خمینی(ره) قزوین با بیان اینکه تبعات منفی مهاجرت نخبگان می‌تواند اقتصادی، اجتماعی و ژنتیکی باشد، گفت: زمانی که نخبگان مهاجرت می‌کنند، به مرور زمان ژن نخبگی در جامعه کم شده و در نسل‌ها تأثیر می‌گذارد، یعنی ضریب هوشی جامعه کاهش پیدا می‌کند، چون میان نخبگان و افراد معمولی جامعه زاد و ولد اتفاق نیفتاده و ژن نخبگی در جای دیگری بروز می‌کند، به همین دلیل ضریب هوش جمعی تحت تأثیر قرار می‌گیرد.
مهاجرت نخبگان هویت ملی را تحت تأثیر قرار می‌دهد
طاهری ادامه داد: در بعد اقتصادی، نخبگان کارآفرین هستند و در شرایط سخت به دنبال راه‌های جدید می‌گردند. اگر نخبه‌ای برای شرایط سخت وجود نداشته باشد، در مسائل اقتصادی نیز ضربه می‌خوریم، به وارد کننده تبدیل می‌شویم و تولیدی در کشور اتفاق نمی‌افتد. در بعد اجتماعی نیز اگر نخبگان در رأس نظام طبقاتی جامعه نباشند، افراد دیگر این جایگاه را از آن خود می‌کنند که نوعی سرخوردگی و افسردگی برای کلیت جامعه به همراه دارد، یعنی زمانی که در جامعه به نخبگان احترام گذاشته نمی‌شود، یک موج منفی به وجود می‌آید.
وی تصریح کرد: این موج منفی می‌تواند بر هویت ملی اثر گذاشته، جوانان را ناامید و افسرده سازد و آنها را به فکر مهاجرت از کشور بیندازد. از طرف دیگر، ممکن است مردم عادی نیز با نخبگان هم‌ذات‌پنداری کرده و دست به مهاجرت بزنند.
این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: برخی نهاد‌ها برای جلوگیری از مهاجرت نخبگان فعالیت‌هایی انجام دادند و دولت بنیادهایی در این زمینه تأسیس کرد، سامانه ثریا نیز در زمینه جذب و حمایت از نخبگان اقداماتی انجام داد، ولی زیاد موفق نبودند. دلیل این امر به زیرساخت‌ها برمی‌گردد، البته شرایط به خوبی فراهم نشده است، یعنی اگر دولت می‌خواهد نخبگان را جذب کند، این مسئله نباید در حد شعار باشد، بلکه باید امتیازات استخدامی و کارآفرینی مثل وام‌های بلند مدت، به نخبگان اعطا کند.
فعالان اقتصادی با نخبگان تعامل ندارند
وی بیان کرد: بعضا ممکن است نخبگان ریسک کرده و در شرایط وخیم جامعه وسیله‌ای اختراع کنند که یا جامعه پذیرای آن نیست، یا اینکه باید زمان زیادی را صرف آزمون و خطا کند، به همین دلیل سرمایه‌گذارها با نخبگان تعامل ندارند و در تولید داخلی از توانمندی‌های آنها استفاده نمی‌کنند، چون فرصت آزمون و خطا ندارند. در جامعه ما سرمایه‌گذاران از تولیدات جدید نخبگان حمایت نمی‌کنند و این مسئله فرهنگ‌سازی نشده است که مثلا سرمایه‌گذار با اختراع نخبه کار خود را پیش ببرد و ترجیح می‌دهد تجهیزات را از خارج وارد کند.
طاهری با بیان اینکه در کشور ما ارتباط نخبه با سرمایه‌گذار اقتصادی وجود ندارد، افزود: متأسفانه بانک‌ها نیز در زمینه‌های مالی به نخبگان کمک نمی‌کنند و هر چند دولت برنامه‌هایی را برای جذب و استخدام آنها در دستگاه‌های دولتی به اجرا گذاشت، ولی ساختارشکنی، عدم حمایت و حسادت مسن‌ها به جوانان به دلیل پیرسالار بودن جامعه باعث شد تا نوعی دلزدگی به وجود آمده و این برنامه‌ها اجرا نشود و به همین دلیل، نخبگانی که از این طریق وارد سیستم شده و توانستند از این امتیاز استفاده کنند، بعد از مدتی به حال خود رها شدند، چون به آنها بها داده نشد و برنامه بلندمدتی برای حمایت از آنها وجود نداشت.
وی اضافه کرد: آن‌قدر قوانین به ضرر جوانان نخبه بود که نتوانستند دوام بیاورند، بنابراین بسیار مهم است که دولت بتواند شرایط اقتصادی و اجتماعی لازم را فراهم کند و تا زمانی که این شرایط فراهم نشود، بعید است بتوانیم نخبگان را جذب کنیم.
انتهای پیام
