وضعیت کنونی تبلیغ در کشور نگران‌کننده است
رئیس سابق اداره امور گروه‌های تبلیغی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم گفت: وضعیت تبلیغی کنونی نگران‌کننده است زیرا نیاز جامعه زیاد، شبهات وسیع و پیچیده و متاسفانه حمایت‌ها بسیار ناچیز است.
تبلیغ دین؛ سنتی ریشه‌دار در تمامی ادیان است و همزاد انسان از ابتدای خلقت. خداوند از روز اول که آدم را آفرید به او توصیه کرد مبادا به درخت ممنوعه نزدیک شود و بعد هم سلسله انبیاء را آفرید تا مردم را از سرنوشت اعمال بد انذار دهند و به اعمال نیک ترغیب و تشویق کنند. البته تبلیغ در گذر زمان تحولات زیادی یافته است.
خبرنگار ایکنا در گفت‌وگو با حجت‌الاسلام و المسلمین سید غلامعباس موسوی، رئیس سابق اداره امور گروه‌های تبلیغی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم به بررسی ضرورت‌های تبلیغی دوره معاصر و تحولات چند دهه اخیر پرداخته است که در ادامه می‌خوانید.
ایکنا _ در ابتدا مقداری درباره جایگاه تبلیغ و پیشینه آن توضیح دهید؟
تبلیغ، سنتی ریشه‌دار و با پیشینه طولانی در ادیان و به خصوص اسلام است و در قرآن کریم هم با صراحت درباره آن تاکید شده که آیه نفر دال بر این مسئله است. خداوند در این آیه شریفه در سوره مبارکه توبه فرموده است: وَمَا كَانَ الْمُؤْمِنُونَ لِيَنْفِرُوا كَافَّةً فَلَوْلَا نَفَرَ مِنْ كُلِّ فِرْقَةٍ مِنْهُمْ طَائِفَةٌ لِيَتَفَقَّهُوا فِي الدِّينِ وَلِيُنْذِرُوا قَوْمَهُمْ إِذَا رَجَعُوا إِلَيْهِمْ لَعَلَّهُمْ يَحْذَرُونَ. تبلیغ همچنین جزء سیره نبوی و اهل بیت(ع) بوده است و در دوره پیامبر(ص) و ائمه(ع)، ایشان افرادی را جهت تعلیم و آموزش قرآن به مناطق مختلف اعزام می‌کردند. البته این مسئله منحصر به آموزش قرآن نبوده و سایر تعالیم دینی و احکام شرعی و نحوه وضو گرفتن و نماز خواندن و سایر عبادات و احکام هم به مردم آموزش داده می‌شد.
بعد از دوره ائمه(ع) یعنی در غیبت کبری مراجع و بزرگان دینی هم این سنت و سیره و روش تبلیغی را استمرار بخشیدند و به تناسب زمان و فراخور حال انجام می‌شده است و در صد سال اخیر به نحوی متشکل‌تر دنبال شده است. در زمان قبل از انقلاب اسلامی، تبلیغ سنتی در ایام ماه مبارک رمضان و ماه محرم و عزاداری اباعبدالله الحسین(ع) از سوی مراجع تقلید و حوزه‌های علمیه وجود داشت و مبلغان به سراسر کشور اعزام می‌شدند.
ایکنا _ وضعیت تبلیغ در حوزه علمیه قبل از انقلاب چگونه بود؟
منبر و سخنرانی، آموزش قرآن، کلاس احکام و عقاید و ... به صورت وسیعی قبل از انقلاب وجود داشت اما همه مناطق کشور را نمی‌توانست پوشش دهد زیرا مبلغ کافی وجود نداشت، بعد مسافت، محرومیت‌ها، نبود وسیله نقلیه مناسب و وجود راه‌های صعب‌العبور سبب شده بود تا اعزام‌ها فراگیر نباشد و همه مردم در سراسر کشور نتوانند از آن بهره‌مند شوند و مردم در برخی مناطق بی‌بهره بودند و شاید یک سال بر آنها می‌گذشت و مبلغی به روستاهایشان اعزام نمی‌شد و این سبب شده بود تا برخی از مردم حتی نسبت به احکام شرعی خود هم آگاهی لازم را نداشته باشند.
حضرت آیت‌الله العظمی بروجردی، آیت‌الله گلپایگانی نسبت به این امر اهتمام و همت جدی داشتند و افراد مختلفی از سراسر کشور با ارتباط با بیوت این مراجع در مناسبات دینی و ... آن درخواست اعزام مبلغ داشتند و این بزرگان هم مبلغانی را اعزام می‌کردند. حوزه و مدارس علمیه هم محل رجوع و مراجعه مردم بود و درخواست مبلغ می‌کردند و البته مبلغانی به صورت پراکنده و غیر ساماندهی شده انجام می‌شد.
انقلاب اسلامی سبب شده تا ساماندهی و امور ویژه برای امر تبلیغ ایجاد شود و تبلیغ سر و سامانی پیدا کند تا تبلیغ، استمرار و عمق و توسعه پیدا کردن و این کار به صورت مدون و با برنامه منسجم انجام شود. اولین نهادی که بعد از انقلاب در تاریخ 16 اردیبهشت سال 1358 به دستور امام خمینی(ره) با هدف و محوریت اعزام مبلغ ایجاد شد دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم بود.
این دفتر اعزام مبلغ را به نقاط مختلف کشور ساماندهی و هماهنگی و برنامه‌ریزی کرد که قطعاً لوازمی نیاز داشت؛ جذب، آموزش، ساماندهی و نظارت و هدایت توزیع در میان مناطق مختلف کشور ازجمله وظایف این دفتر بود و مبلغان بر اساس مدارک تحصیلی و تحصیلات حوزوی رتبه‌بندی و به مناطق مختلف اعزام شدند تا جایی که مردم و مؤمنین، درخواست‌ها را به دفتر اعلام می‌کردند و ابتدا در دو مناسبت ماه محرم و رمضان، اعزام مبلغ انجام می‌شود ولی کم‌کم این اعزام‌ها در دهه آخر ماه صفر افزوده شد سپس طرح هجرت تابستانی آغاز شد و مناسبات مختلف در طول سال هم به آن افزوده شد مانند ایام دهه فجر، فاطمیه، هفته وحدت، دهه کرامت و ایام شهادت امام صادق(ع).
در این طرح‌ها مناطقی تحت پوشش تبلیغ قرار گرفت که شاید برای نخستین بار مبلغ و روحانی به این مناطق اعزام می‌شد و قبل از آن تجربه اعزام روحانی نداشتند. در زمان جنگ تحمیلی، دفتر تبلیغات اسلامی توانست محور اعزام مبلغان به جبهه و مناطق دیگر باشد و به خصوص در دوره جنگ و در بین رزمندگان برنامه‌های مختلف تبلیغی و فرهنگی توسط آنها انجام شد.
ایکنا _ با وجود این‌همه زیرساخت و فعالیت‌ها شاهد کم‌شدن کارآمدی تبلیغ دینی هستیم. از نظر شما مهمترین آسیب‌ها در چیست؟
اعزام مبلغ پوست‌اندازی و فراز و نشیب‌های زیادی داشته است ولی هنوز به جایگاه بلوغ و ایده‌آل خود نرسیده است و اشکالاتی در نوع و نحوه اعزام همچنین در فراگیری و برنامه‌های اعزام مبلغ وجود دارد که باید اصلاح و خانه‌تکانی شود. اعزام مبلغ الان به شکل سنتی کارایی لازم را ندارد و باید متناسب با شرایط روز و ذائقه مردم و به خصوص جوانان انجام شود؛ منبر وسیله و ابزار تبلیغی است که سالیان طولانی از آن بهره برده‌ایم و هنوز هم گیرایی و اثرگذاری خود را دارد و هنوز هم نقش آن در اقناع مخاطب بر کسی پوشیده نیست ولی نباید به منبر بسنده کنیم.
امروز پامنبری‌ها، پامنبری‌های گذشته نیستند و منبر را باید به محیط‌های مختلف ببریم و از ابزار روز استفاده شود، منبر را باید به بوستان‌ها، فضاهای آزاد و ورزشگاه‌ها و کمپ‌های ان.ای و سایر عرصه‌هایی که امکان تبلیغ وجود دارد ببریم و تبلیغ را باید از حالت جمعیتی جدا کنیم.
زمانی شاید آمار جمعیت در تبلیغ ملاک بود ولی امروز تبلیغ چهره به چهره و فرد فرد و رودررو انجام شود زیرا مؤثرترین نوع و روش تبلیغ است و می‌توانست اثرگذار باشد و کادرسازی بکند. امروز تبلیغ اقناعی اثرگذار است نه اینکه چیزی بگوییم و برویم و کاری با اثرگذاری آن نداشته باشیم. تبلیغ باید مناسب با شرایط مخاطب باشد؛ در تبلیغ نیازمند شناخت مخاطب هستیم وگرنه بدون شناخت مخاطب، خوراک و نسخه مناسبی نمی‌توانیم طراحی کنیم. خوراک تبلیغی باید متناسب با اقلیم، شرایط جغرافیایی و شرایط زمان و مکان و متناسب با افکار و اعتقادات، متناسب با جنسیت و .. باشد؛ امروز تبلیغ در مدارس و آموزش عالی و بین دانشجویان باید متفاوت از عموم مردم باشد.
در تبلیغ لازم است خانه‌تکانی جدی هم نسبت به گزینش مبلغان و هم توانمندسازی مبلغان انجام شود. مبلغ اگر مهارت جذب جوان و نوجوان را نداشته باشد نباید پا به عرصه تبلیغ بگذارد، مبلغ حتماً باید به فنون روز تبلیغی آشنا باشد. مبلغ باید آشنا با شیوه‌های جذاب‌سازی تبلیغ باشد، مبلغ باید از مردم شناخت کافی داشته باشد؛ مبلغ باید دارای تحلیل در موضوعات مختلف تاریخی، مسائل اجتماعی و سیاسی و ... باشد.
باید دوره‌های کوتاه‌مدت آموزشی متناسب با شرایط روز ایجاد شود، تبلیغ در فضای مجازی را نباید مورد غفلت قرار دهیم؛ فضای مجازی پهنه گسترده و اقیانوس بیکران است و تبلیغ کارسازترین روش است. این‌همه نوجوان و جوان در فضای مجازی در فضای حقیقی وجود ندارند بنابراین بهترین بستر همینجاست به شرط آن‌که مبلغ با حدود و ثغور این فضا باید آشنا باشد.
هر مبلغی هم در هر عرصه‌ای که متخصص است اظهارنظر بکند زیرا در این صورت اثرگذاری لازم را ندارد؛ باید مبلغان متخصص شناسایی، رسیدگی و ساماندهی شوند؛ مبلغ جمعیت، شهر، روستا، کودک و نوجوان و فضای مجازی و خانواده و ... به صورت تخصصی آموزش داده شوند و تربیت کنیم.
ایکنا _ در آستانه ماه مبارک رمضان قرار داریم به نظر شما تبلیغ در این ماه با ماه‌های دیگر چه تفاوتی دارد؟
در ماه مبارک رمضان هم تبلیغ ظرافت‌های خاص خود را دارد؛ این ماه، ماه قرآن است و مباحث قرآنی و فقهی و احکام شرعی زمینه بیشتری برای طرح بحث دارد. نماز جماعت مغرب و عشاء در ماه رمضان باید کوتاه باشد و نباید نماز طولانی بخوانیم که مردم فراری شوند. صحبت باید کوتاه باشد و جلسات پرسش و پاسخ برگزار شود.
ایکنا _ اشاره به برخی اشکالات در عرصه تبلیغ فرمودید. آفات موازی‌کاری در این زمینه چیست؟
الان در مسئله تبلیغ چند اشکال وجود دارد که تعدد نهادهای اعزام‌کننده مبلغ، نبود بستر مناسب تبلیغی در مناطق و نبود حمایت کافی از مبلغ اعم از حمایت اقتصادی و فرهنگی و ... مهمترین این اشکالات است. مبلغ باید مکان استقرار داشته باشد و کل بر مردم نباشد و آسیب‌های اجتماعی و محیطی فضای تبلیغ باید مشخص باشد همچنین نظارت و سرکشی بر کار مبلغان و خداقوت گفتن نهادهای تبلیغی روحیه و نشاط در مبلغ و مردم ایجاد می‌کند و مطمئناً با توجه به مشکلات معیشتی مبلغ نباید بر مردم تحمیل شود. باید فضای مناسبی در اختیار او قرار بگیرد و نهادها از او حمایت کنند نه اینکه صرفاً به مبلغ بگوییم ساک را دست بگیرد و او را رها کنیم.
الان دستگاه‌های تبلیغی همراهی، هم‌آوایی و هماهنگی ندارند و تفاوت در برنامه‌ریزی و رسیدگی‌ها از آسیب‌های بزرگ تبلیغ است. الان در بسیاری از مساجد شاید یک یا دو نوبت نماز جماعت وجود داشته باشد و مساجد زیادی داریم که اصلاً نماز جماعت ندارد و شاید در ماه رمضان و محرم و مراسم ختم از آن استفاده شود بنابراین باید تدابیری برای این کار اندیشیده شود. مبلغ نیازمند هدیه و ابزار آموزشی، توشه تبلیغی و جوایز دارد تا بتواند کودکان و نوجوانان را جذب کند. اگر مبلغ بخواهد همایش و برنامه‌های جذاب برگزار کند باید جایزه در اختیار داشته باشد مانند سربازی که باید با اسلحه وارد فضای تبلیغ شود و نهادهای فرهنگی و تبلیغی در اینجا وظیفه دارند.
ایکنا _ مواجهه ما در برابر شبهات چگونه باید باشد؟
کار در عرصه تبلیغ بسیار زیاد است ولی کار مؤثر کم است و تا نقطه مطلوب راه زیادی داریم؛ باید متناسب با زمان و روز حرکت کنیم و در جلد خودمان نمانیم؛ شبهات را احصاء و پاسخ قانع‌کننده بدهیم و ابهامات را رفع کنیم. در تبلیغ تنوع داشته باشیم کما اینکه در زمینه مکبری، هرروز یک بچه و نوجوانی را به کار می‌گیریم. مبلغ می‌تواند برخی کارها را واگذار و خودش نظارت کند.
وضعیت تبلیغی کنونی نگران‌کننده است زیرا نیاز جامعه زیاد است و شبهات هم وسیع و گسترده و پیچیده است؛ شبهه قدیمی نیست و نو به نو می‌شود و ما مرتباً بمباران شبهات داریم و پدافند ما باید قوی باشد. یکی از مباحثی که الان باید با دقت و ظرافت مورد بحث قرار بگیرد بحث پوشش اسلامی است که برخی می‌خواهند آن را به تاراج ببرند لذا مبارزه بی‌امانی انجام می‌دهند و الان زمان آن است که ما نسبت به پوشش و حجاب کار مطالعاتی دقیقی در این عرصه انجام دهیم و حتی با کمک گرفتن از تاریخ اقوام و ادیان در ترویج آن بهره ببریم. در زمینه عفاف و حجاب کم‌کاری داریم و هرقدر با تأخیر مواجه شویم اثرگذاری دشمنان بیشتر خواهد شد.
وقتی خدا موسی را سراغ فرعون فرستاد فرمود که با او نرم و با زبان لین سخن بگو چه رسد به اینکه ما با زنان و دختران مردم مواجهیم لذا باید با متانت و وزانت حرف بزنیم نه اینکه طوری آنان را مورد خطاب قرار دهیم که آزرده شوند.
متأسفانه حمایت‌ها بسیار حداقلی و ناچیز است و اگر متناسب با نیازهای روز از مبلغان استفاده نشود اثرگذاری بسیار کمتر خواهد شد؛ باید دغدغه مبلغ به خصوص دغدغه معیشتی او کمتر شود. همچنین نکته پایانی بنده، استمرار بر تبلیغ است زیرا تبلیغ موسمی و مناسبتی تأثیرگذاری کمتری دارد و باید بعد از تبلیغ هم با مخاطبانمان ارتباط مؤثر داشته باشیم و به عنوان امین و همدرد در خدمت آنان باشیم.
گفت‌وگو از علی فرج زاده
انتهای پیام
