مستندی که نمایانگر درد جامعه نباشد مستند نیست + فیلم

به گزارش ایکنا جشنواره سینماحقیقت مامنی برای فیلمسازان مستقل است که می‌خواهند سینما را از منزل نخست آغاز کنند. همانگونه‌ که از عنوان این رویداد پیداست به دنبال راستی است زیرا سینمای مستند اساسش بر حقیقت‌ استوار است و در هفدهمین دوره جشنواره سینما حقیقت، خوشبختانه رجوع خوبی به ذات حقیقت‌جویی سینمای مستند شده است.

«قویدل»، «احمد» و... از جمله آثاری هستند که حقیقت‌گویی در آن ویژگی اصلی است. این ویژگی در سینمای مستند فعلی که گاهی مواقع صرفاً به دنبال روایت یک اتفاق معمولی یا یک مناسک است تفاوت آشکار دارد.

درباره جایزه شهید آوینی در جشنواره هفدهم نیز، نکته‌ای ویژه وجود دارد. در دوره‌های پیش عموماً کارهایی که صرفاً به شخص آوینی نظر داشتند مورد نظر بودند؛ اتفاقی که در نهایت باعث کلیشه و تکراری شدن آثار شده بود اما در این دوره دایره نگاه به موضوع بسیار گسترده شده و آرمان‌های شهید آوینی، آثار را در بر گرفته است. این اتفاق زمینه‌ساز حضور آثار خوب و پرسشگری در جشنواره هفدهم شده است. 

در ادامه این گزارش خبرنگار ایکنا با محمد حمیدی مقدم دبیر جشنواره، محمود گبرلو کارشناس سینما و علی فراهانی صدر کارگردان مستند «قویدل» پیرامون این رویداد، گفت‌وگو کرده است.

محمد حمیدی مقدم در آغاز سخنانش پیرامون جشنواره هفدهم سینماحقیقت گفت: مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی در دو سال گذشته تمرکز خود را روی آثاری متمرکز کرده که مطالبه‌گر بوده و در پی بیان حقیقت هستند. همچنین از تولید کارهای خنثی پرهیز داریم. در مستند‌های جشنواره سینماحقیقت روی این نکته نیز تاکید شده آثار مفاهیمی را بیان کنند که در روابط و زندگی انسانی کارایی داشته باشد. فیلم‌های اجتماعی، حیات وحش، تاریخ معاصر و... از جمله این تولیدات هستند.

وی افزود: مدعی این نیستم به نقطه آرمانی رسیده‌ایم اما تلاشمان این بوده تا در مسیر درست حرکت کنیم و در این راستا طبق اظهار نظری که دیگران مطرح می‌کنند در مسیر صحیح حرکت کرده‌ایم. با این توضیح بزرگترین دستاورد جشنواره حقیقت را حضور فیلم‌های جسور و مطالبه‌گر می‌دانم. نکته دیگر اینکه، مرکز گسترش تلاش دارد تا به مستندسازان آزادی عمل داده تا آنها اجازه پرواز داشته باشند، هرچند در این میان هدایت نیز جزئی از کار است.

دبیر جشنواره اذعان کرد: در این رویداد در پی مطرح کردن یک سوال هستیم آن هم اینکه فیلم مستند برای چه کسانی تولید می‌شود. فیلم مستند باید بتواند مخاطب را به وجد آورده تا برای آن خریدار و تقاضا پیدا شود. این نکته باعث خواهد شد مارکتینگ سینمای مستند، رشد مطلوبی داشته باشد. این هدف یک رویکرد مهم در جشنواره سینماحقیقت است.

حمیدی مقدم درباره جایزه شهید آوینی نیز چنین توضیح داد: این جایزه از زمان مدیریت آقای آفریده در مرکز گسترش سینمای تجربی به‌ صورت مستقل برگزار می‌شد تا اینکه در دوره آقای طباطبایی با جشنواره سینماحقیقت ادغام شد؛ اقدامی که به نظرم مطلوب و حرفه‌ای بود چون شرایط دیده شدن آثار جایزه شهید آوینی بیشتر فراهم می‌شد. از سال گذشته تصمیم گرفتیم دایره فعالیت جایزه شهید آوینی را گسترده‌تر کنیم برای همین موضوعات متنوع شدند تا آرمان‌های شهید آوینی مورد توجه قرار گیرد. برای مثال به فیلم «قوی‌دل» اشاره می‌کنم که به واسطه مطالبه‌گر بودنش در بخش جایزه شهید آوینی مورد توجه قرار گرفت. البته هر جشنواره‌ای در دنیا بخش‌های متفاوت دارد چون نمی‌شود تمامی آثار را تنها در قالب یک بخش و ۲۰ فیلم مورد توجه قرار داد برای همین برخی دسته‌بندی‌ها به وجود آمده تا هم تنوع موضوعی وجود داشته باشد هم اینکه گستره مخاطب بزرگ‌تر شود.

ویژگی جستجوگرایانه

محمود گبرلو نیز در این گزارش پیرامون هفدهمین جشنواره سینما حقیقت گفت: رمز موفقیت فیلم‌های مستند، پویایی و حقیقت‌جویی است. فیلم مستند در تصرف آدم‌ها، ایده و گروه‌های خاص نیست. مستند اگر ویژگی جستجوگرایانه داشته باشد برای هر مخاطب سنی قابل دیدن است حتی معتقدم در برخی مواقع آثار مستند می‌تواند آلام جامعه را نشان داده و در معرض دید عموم قرار دهد بنابراین مستندی که نتواند برخی از معضلات و دردهای جامعه را نشان دهد، نمی‌تواند در این ژانر قرار گیرد.

وی ادامه داد: ذات جشنواره مستند ایجاب می‌کند که آثار جسور و بی‌پروا باشند. سینمایی مستند در درون خود هیچگاه ابتذال ندارد پس هرگز نباید واهمه و ترسی از پرداختن به واقعیات در جامعه داشته باشد. افرادی از فیلم‌های مستند واهمه دارند که نمی‌خواهند برخی از حقایق در جامعه افشا شود. در آثار این دوره مستند بسیار زیبایی با عنوان مهد کودک دیدم که خانم یوسفیان آن را کارگردانی کرده بود. این فیلم به خوبی یکی از دردهای جامعه را مدنظر داشت. فیلم تلاش کرده به زنان بزهکاری که در زندان مادر می‌شود، بپردازد.

گبرلو درباره الزام برگزاری جشنواره سینماحقیقت چنین توضیح داد: ذات هر جشنواره‌ای دیده شدن است یعنی ما به واسطه جشنواره‌ها می‌خواهیم آثار سینمایی را به نمایش درآوریم. برای همین هر فستیوالی بستری مناسب برای دیده شدن آثار گوناگون است، پس نباید از برخی هیاهو‌ها واهمه داشته باشیم. هر جشنواره‌ای در دنیا برای اینکه بیشتر دیده شود برخی الزامات تبلیغی را رعایت می‌کند. آیا می‌شود مراسم شادی برگزار کرد اما جایی را چراغانی یا تزیین نکرد؟ این اتفاق به نوعی برای جشنواره‌های سینمایی نیز صادق است.

این کارشناس سینما درباره جشنواره‌هایی که صرفاً جنبه آماری دارند توضیح داد: فستیوال‌هایی که در کشورمان برگزار می‌شوند صرفاً محلی برای ارائه آرمان نهادها یا مراکز مختلف هستند. این رویدادها توسط نهادهای خاص برگزار شده تا برای آنها رزومه درست کنند. این اتفاقات عموماً رویدادهایی خنثی هستند که در مناسبت‌ها برگزار می‌شوند و از آنها می‌توان به عنوان کلیپ‌های اهل قبور نام برد!

مهمترین اتفاق مستند کشور

علی فراهانی صدر کارگردان مستند «قویدل» نیز گفت: ابتدای ورود کرونا به ایران این شایعه شنیده می‌شد که آیا این بیماری به ایران ورود کرده است یا خیر؟ حتی در آن زمان دو خبرنگار اهل شهر قم که به این شایعه دامن زده بودند، دستگیر شدند. این اتفاق مرا یاد موضوع داروهای آلوده انداخت. در سال ۶۱ از کشور فرانسه داروهایی وارد شد که پیرامون آن شایعه‌های بسیاری مطرح بود در آن دوران می‌گفتند داروها آلوده است و عده‌ای دیگر منکر آن بودند.

وی ادامه داد: سرپوش گذاشتن روی اتفاق‌های کوچک منجر به بحران‌های بزرگ خواهد شد برای همین تصمیم گرفتم به موضوع داروهای آلوده بپردازم. وقتی کار را آغاز کردیم پژوهشگر مستند دائماً روی یک اسم تاکید داشت آن نیز فردی به نام «قویدل» بود که پیرامون داروهای آلوده اظهار نظر فراوان کرده بود. در این راستا با آقای احمد قویدل جلساتی برگزار کردیم و او پیرامون داروهای آلوده اطلاع رسانی لازم را انجام داد. بعد از جلسات با وی به این نتیجه رسیدیم که موضوع و محور مستند آقای قویدل باشد.

وی ادامه داد: آقای احمد قویدل در ابتدا عکاسی بوده که در مجالس عروسی کار می‌کرده است فرزند قویدل هموفیلی بود و به هپاتیت مبتلا می‌شود برای همین او عکاسی را رها کرده و به مطالعه پیرامون این بیماری می‌پردازد و در نهایت به ریاست انجمن هموفیلیان کشور می‌رسد. برای ساخت این فیلم نیز با مشکلاتی مواجه شدیم چون برای یافتن تهیه‌کننده نزدیک به یک سال زمان صرف کردیم اما خوشبختانه در طول ساخت با مسائلی نظیر سانسور یا محدودیت مواجه نبودیم.

فراهانی صدر تصریح کرد: ماهیت مستند، جستجوگر بودن آن است زیرا کاری که این ویژگی را نداشته باشد نمی‌توان به آن عنوان مستند را داد. در ضمن فیلم مستند ساختن صرفاً گرفتن تصویر از اتفاقی خاص نیست بلکه عوامل مختلف در آن دخیل است. برای نمونه همان اندازه که موضوع نور در سینما اهمیت دارد در مستند نیز جایگاه خاص خود را دارد. در حقیقت اگر در یک اثر مستند شرایط فنی به درستی رعایت نشود حس و پیام کار نیز به خوبی به بیننده منتقل نخواهد شد. بر این مبنا من برخلاف نظری که می‌گوید حتی با موبایل هم می‌توان فیلم گرفت معتقدم باید ابزار حرفه‌ای در فیلم مستند حتماً موجود باشد تا کاری درخور توجه خلق شود.

وی در انتهای سخنانش پیرامون الزام برگزاری جشنواره سینما حقیقت گفت: این رویداد سینمایی یکی از نیازهای اصلی سینمای مستند است که در آن فرصت برای کار و دیده شدن فراهم می‌شود. این اتفاق به شخصه برای من رخ داد و من تهیه‌کننده فیلم جدیدم آقای سعید الهی را در این جشنواره دیدم. او بعد از تماشای کار قبلی‌ام «آسوده بخواب کورو» پیشنهاد داد در کار بعدی با هم همکاری داشته باشیم. جالب است آن فیلم در بخش خارج از مسابقه به نمایش درآمد اما مورد توجه آقای الهی قرار گرفت برای همین باید جشنواره حقیقت با جدیت و حمایت بیشتر برگزار شود تا تمام مستندسازان امکان دیده شدن را داشته باشد. در انتها اعلام می‌کنم مهم‌ترین اتفاق در سینمای مستند جشنواره سینماحقیقت است.

در مصاحبه‌هایی که انجام شد شاهد بودیم که روی واژه حقیقت تاکید ویژه‌ای وجود داشت. سینمای حقیقت باید جستجوگر و مطالبه‌گر باشد و اگر روزی فستیوالی مستند بخواهد صرفاً نمایشگر اتفاقات و رویدادهای خنثی باشد راه افول را پیش خواهد گرفت. خوشبختانه در جشنواره هفدهم سینماحقیقت ما خصیصه مطالبه‌گری را در کارهای متعددی شاهد هستیم.