گزارش ایکنا از موزه ملی قرآن؛
میراث‌دار مهجوریت قرآن
گروه جامعه ــ موزه ملی قرآن کریم طی 14 سال فعالیت با مشکلات عدیده‌ای روبه‌رو بوده است، چنانکه با عزل و نصب مدیران آن نیز همچنان این مشکلات باقی مانده و موجب فاصله این موزه با قامت موزه ملی و شأن جمهوری اسلامی شده است.
به گزارش ایکنا؛ موزه ملی قرآن سال ۱۳۸۴ تأسیس شد، از زمان تأسیس تا سال ۱۳۸۸ به صورت هیئت امنایی اداره شد و پس از آن ساختار موزه تغییر کرد و حجت‌الاسلام فخرالدین صابری، از مدیران سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، ریاست آن را برعهده گرفت و در سال ۱۳۹۶ پست خود را تحویل حجت‌الاسلام امیر لهراسبی داد.
ریاست لهراسبی که یک‌بار به دلیل نبود توجه لازم به موزه ملی قرآن از سوی سازمان میراث فرهنگی استعفا داده بود و استعفای آن با مخالفت مونسان، رئیس وقت سازمان و وزیر کنونی مواجه شد تا چند روز گذشته بر این موزه ادامه پیدا کرد تا سرانجام از این سمت عزل و بار دیگر صابری به ریاست موزه برگزیده شود.
مخالفت با استعفا از سویی و برکناری از سویی دیگر، سؤالات زیادی را برای مخاطب و علاقه‌مندان به موزه قرآن به وجود آورده است. سؤالاتی مانند اینکه چرا آن زمان که لهراسبی با استناد به دلایلی همچون کمرنگ شدن منطق و استدلال، عدم اعتماد به جوانان و کم‌توجهی به موزه قرآن استعفا داد، با استعفای او مخالفت و یک سال بعد از سمتش عزل شد.
در این راستا ایکنا نخست در پی گفت‌وگو با حجت‌الاسلام لهراسبی برآمد تا به بررسی دلایل این تودیع و معارفه بپردازد اما وی با بیان اینکه باید علت این عزل را از فردی که حکم به آن داده، پرسید، سخن گفتن در این رابطه را به پس از اربعین موکول کرد.
بدین جهت به سراغ محمدرضا کارگر، مدیرکل موزه‌های وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، رفتیم. وی با رد کردن موضوع عزل و نصب رؤسا و به کار بردن مفهوم رفت و آمد مدیران ملی موزه قرآن، گفت: این یک جابه‌جایی درون‌سازمانی است و قرار نیست چیز زیادی تغییر کند، همان روند مدیریتی قبلی ادامه دارد. این موضوع یک تفاهم بود و با نظر موافق مدیر قبلی و فعلی انجام شده است.
وی ادامه داد: حجت‌الاسلام صابری از افراد باسابقه در این وزارتخانه است و سابقه مدیریتی زیادی نیز در موزه ملی قرآن دارد؛ وی در آن زمان براساس درخواست سازمان و شرایطی که در استان البرز وجود داشت به عنوان مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان البرز انتخاب شد. با رفتن وی به این استان خلائی در موزه ایجاد شد. لذا با توجه به ماهیت موزه که قرآنی بود، قرار شد که شخصیت دیگری در مجموعه که با مفاهیم قرآنی نیز آشنایی داشته باشد مدیریت موزه را برعهده گیرد، به همین دلیل حجت‌الاسلام لهراسبی برای ریاست آن انتخاب شد. در حال حاضر هم به دلیل تجاربی که حجت‌الاسلام صابری در امر مدیریت موزه داشتند، مجدداً انتخاب شدند و برای حجت‌الاسلام لهراسبی نیز در مجموعه وزارتخانه مسئولیت جدیدی در نظر گرفته شده است.
در طول ۱۴ سال بر موزه ملی قرآن چه گذشت؟
تأسیس ساختمان این موزه به عنوان فرهنگسرا از سال ۱۳۵۴ آغاز و در سال ۱۳۵۷ ادامه پروژه متوقف شد، سرانجام در سال ۱۳۷۳ پروژه با دستور حسن حبیبی، معاون اول وقت ریاست جمهوری ادامه و در سال ۱۳۷۶ پایان پذیرفت و تحویل سازمان میراث فرهنگی شد، اما به بهره‌برداری نرسید تا سرانجام با پیگیری‌های حبیبی در سال ۱۳۸۴، این بنا که در کنار کاخ مرمر و ساختمان کنونی مجلس خبرگان قرار دارد به عنوان موزه ملی قرآن در نظر گرفته شد.
ریاست لهراسبی که یک‌بار به دلیل نبود توجه لازم به موزه ملی قرآن از سوی سازمان میراث فرهنگی استعفا داده بود و استعفای آن با مخالفت مونسان، رئیس وقت سازمان و وزیر کنونی مواجه شد تا چند روز گذشته بر این موزه ادامه پیدا کرد تا سرانجام از این سمت عزل و بار دیگر صابری به ریاست موزه برگزیده شود.
مخالفت با استعفا از سویی و برکناری از سویی دیگر، سؤالات زیادی را برای مخاطب و علاقه‌مندان به موزه قرآن به وجود آورده است. سؤالاتی مانند اینکه چرا آن زمان که لهراسبی با استناد به دلایلی همچون کمرنگ شدن منطق و استدلال، عدم اعتماد به جوانان و کم‌توجهی به موزه قرآن استعفا داد، با استعفای او مخالفت و یک سال بعد از سمتش عزل شد.
در این راستا ایکنا نخست در پی گفت‌وگو با حجت‌الاسلام لهراسبی برآمد تا به بررسی دلایل این تودیع و معارفه بپردازد اما وی با بیان اینکه باید علت این عزل را از فردی که حکم به آن داده، پرسید، سخن گفتن در این رابطه را به پس از اربعین موکول کرد.
بدین جهت به سراغ محمدرضا کارگر، مدیرکل موزه‌های وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، رفتیم. وی با رد کردن موضوع عزل و نصب رؤسا و به کار بردن مفهوم رفت و آمد مدیران ملی موزه قرآن، گفت: این یک جابه‌جایی درون‌سازمانی است و قرار نیست چیز زیادی تغییر کند، همان روند مدیریتی قبلی ادامه دارد. این موضوع یک تفاهم بود و با نظر موافق مدیر قبلی و فعلی انجام شده است.
وی ادامه داد: حجت‌الاسلام صابری از افراد باسابقه در این وزارتخانه است و سابقه مدیریتی زیادی نیز در موزه ملی قرآن دارد؛ وی در آن زمان براساس درخواست سازمان و شرایطی که در استان البرز وجود داشت به عنوان مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان البرز انتخاب شد. با رفتن وی به این استان خلائی در موزه ایجاد شد. لذا با توجه به ماهیت موزه که قرآنی بود، قرار شد که شخصیت دیگری در مجموعه که با مفاهیم قرآنی نیز آشنایی داشته باشد مدیریت موزه را برعهده گیرد، به همین دلیل حجت‌الاسلام لهراسبی برای ریاست آن انتخاب شد. در حال حاضر هم به دلیل تجاربی که حجت‌الاسلام صابری در امر مدیریت موزه داشتند، مجدداً انتخاب شدند و برای حجت‌الاسلام لهراسبی نیز در مجموعه وزارتخانه مسئولیت جدیدی در نظر گرفته شده است.
در طول ۱۴ سال بر موزه ملی قرآن چه گذشت؟
تأسیس ساختمان این موزه به عنوان فرهنگسرا از سال ۱۳۵۴ آغاز و در سال ۱۳۵۷ ادامه پروژه متوقف شد، سرانجام در سال ۱۳۷۳ پروژه با دستور حسن حبیبی، معاون اول وقت ریاست جمهوری ادامه و در سال ۱۳۷۶ پایان پذیرفت و تحویل سازمان میراث فرهنگی شد، اما به بهره‌برداری نرسید تا سرانجام با پیگیری‌های حبیبی در سال ۱۳۸۴، این بنا که در کنار کاخ مرمر و ساختمان کنونی مجلس خبرگان قرار دارد به عنوان موزه ملی قرآن در نظر گرفته شد.
از جمله مسائل موجود در موزه می‌توان به مشکلات رطوبتی و امکان آسیب‌رسانی به اسناد و قرآن‌ها و نسخه‌های خطی موجود در موزه، ایجاد مشکلات حفاظتی برای بازدید از موزه، مشخص نبودن نقش مدیر موزه و عدم اختیار وی در هزینهکردها، عدم توانایی در گردآوری آثار نفیس قرآنی اشاره کرداز سه طبقه موزه، طبقه منفی یک و دو به نمایش نسخ خطی قرآن کریم، کتب ادعیه و موضوعات دیگر که منشعب از علوم قرآنی است اختصاص دارد، در گالری‌های موزه تابلو‌های هنری، طراحی، خوشنویسی و نگارگری هنرمندان معاصر به نمایش گذاشته می‌شود، آثار موجود پیرامون سه محور هستند که عبارت‌اند از: آثار تاریخی فرهنگی مانند نسخ خطی، چاپ سنگی قرآن کریم، مرقعات، کتب ادعیه، طومار‌ها و سایر آثاری که موضوعشان به نوعی با قرآن مرتبط است. دسته دوم آثار مربوط به خوشنویسان و هنرمندان معاصر و محور سوم هم مربوط به اشیا، سکه، ظروف، جعبه، قلمدان و نظایر این‌ها که با مضامین قرآنی در ارتباط هستند، می‌شود. این موزه در حال حاضر ۶۵۰ اثر دارد که بخش بزرگ آن نسخ خطی قرآن است.
موزه قرآن طی این سال‌ها با مشکلات عدیده‌ای روبه‌رو بود که از جمله می‌توان به مشکلات رطوبتی و امکان آسیب‌رسانی به اسناد و قرآن‌ها و نسخه‌های خطی موجود در موزه، ایجاد مشکلات حفاظتی برای بازدید از موزه، مشخص نبودن نقش مدیر موزه و عدم اختیار وی در هزینهکردها، عدم توانایی در گردآوری آثار نفیس قرآنی و کم‌توجهی به این موزه نسبت به موزه‌های ملی دیگر از سوی مسئولان وزارت میراث فرهنگی اشاره کرد که بار‌ها در سخنان و یا استعفانامه سال ۹۷ لهراسبی نیز از آن یاد شده است.
حجت‌الاسلام فخرالدین صابری، رئیس موزه ملی قرآن کریم در این باره به ایکنا می‌گوید: یکی از مشکلات موزه در حوزه عمرانی به ویژه در بخش شرقی آن دیده می‌شود. مرمت این بخش به پیمانکار داده شد، که آنها هم برای شناسایی محل‌های نفوذ رطوبت اقدام به گودبرداری کرده‌اند، اما متأسفانه در میانه راه، این کار به حال خود رها شده است، البته یک‌سری اقدامات برای مخزن‌های موزه انجام شده است؛ این محل رطوبت‌زا در جبهه شرقی قرار داشته و از اسناد و نسخ دور است، هر چند این رطوبت ممکن است به بنای موزه آسیب بزند، بدین جهت این موضوع را در اولویت برنامه‌های خود قرار داده‌ام.
صابری همچنین درباره مشخص نبودن نقش مدیر موزه در هزینهکردها و اختیار عمل او نیز گفت: موزه یکی از بخش‌های وابسته به اداره کل موزه‌هاست؛ این موزه را باید ذیل این اداره در نظر داشت، یکی از مشکلات ما و در واقع تفاوت ما با دیگر موزه‌ها نبود چارت اداری این موزه و دیده نشدن چارت تشکیلاتی مستقل برای آن در اداره‌کل موزه‌هاست؛ لذا برای حل این موضوع طرحی تهیه کرده‌ایم، اگر این چارت تشکیلاتی مصوب شود، مشکلات مدیریت مالی آن نیز حل می‌شود.
تقریباً تمامی علاقه‌مندان به میراث فرهنگی و موزه‌ها می‌دانند که توجه به موزه ملی قرآن کریم از سوی میراث فرهنگی نسبت به سایر موزه‌های ملی کمتر بوده است؛ با این وصف هیچ گاه سازمان قبلی و وزارتخانه فعلی زیر بار این انتقاد نرفته است.
محمدرضا کارگر، از مدیران ارشد وزارت میراث فرهنگی، به ایکنا می‌گوید: هیچ تفاوتی در توجه این وزارتخانه به موزه‌های ملی وجود ندارد، اما باید به این موضوع توجه داشت که موزه قرآن بسیار دیر تأسیس و در شرایطی ایجاد شد که هنوز چارت سازمانی آن آماده نبوده؛ در چارت اداری میراث فرهنگی نیز این موضوع لحاظ نشد و این موزه وابسته اداره می‌شود.
موزه قرآن بسیار دیر تأسیس و در شرایطی ایجاد شد که هنوز چارت سازمانی آن آماده نبوده؛ در چارت اداری میراث فرهنگی نیز این موضوع لحاظ نشد و این موزه به نوعی وابسته اداره میشودوی ادامه داد: مسئله دیگر مکان موزه است که با توجه به حضور نهاد‌های حاکمیتی و موضوعات حفاظتی مربوط به آنها مقداری رفت و آمد به این موزه را دچار اشکال می‌کند، این امور دست به دست هم می‌دهند تا احساس شود به آن کم‌توجهی شده است، اما در واقع این‌گونه نبوده و تلاش زیادی صورت می‌گیرد تا مشکلات آن حل شود.
صابری، رئیس موزه ملی قرآن، نیز در این باره می‌گوید: این موزه اولین تجربه موزه تخصصی قرآن است، این مکانی که در آن هستیم از ابتدا برای موزه در نظر گرفته نشده بود و قرار بود از این مکان برای نمایشگاه سالانه قرآن استفاده شود، اما در مقام عمل با بررسی‌های انجام شده مشخص شد که مردم نمی‌توانند بازدید مناسبی از این نمایشگاه داشته باشند، اما چون ساختمان فاخر بود و از نظر معماری شاخص و چون عنوان قرآن به میان آمده بود، قرار شد که ساختمان موزه‌ای برای قرآن باشد، اما تأکید دارم این موزه هنوز جدید و قطعاً برای وزارت میراث فرهنگی نیز مهم است و در جایگاهی برابر با سایر موزه‌ها قرار دارد.
وی همچنین در رابطه با مشکلات حفاظتی اطراف موزه که سبب کم‌رغبتی مردم برای بازدید از آن شده است، نیز گفت: برای حل این موضوع نیز قرار است نشستی با مسئولان مربوطه داشته و به راهکاری برای حل این موضوع دست پیدا کنیم.
صابری ادامه داد: یکی از شرایط موزه‌ها این است که در مکان مناسب و قابل دسترس برای عموم و در مجاورت مراکز فرهنگی و علمی مانند دانشگاه و مدارس بنا شود تا به طور عادی اهل علم و ادب بتوانند به آسانی از موزه بازدید کنند و پیوندی بین نسل جدید و گذشته هنرمندی که این آثار را تولید کرده برقرار شود؛ امیدواریم بتوانیم این موضوع را هرچه زودتر حل کنیم.
با توجه به مشکلات مطرح شده این پرسش به وجود می‌آید که آیا این موزه در شأن قرآن و نظام جمهوری اسلامی است؟ کارگر در این رابطه اظهار کرد: موزه ملی قرآن هنوز به جایگاه خود در نظام جمهوری اسلامی ایران نرسیده است. این موزه در حال حاضر بیشتر موزه هنر‌های قرآنی محسوب می‌شود تا موزه ملی قرآن؛ دلیل آن هم این است که موزه ملی قرآن باید بتواند شاهکار‌های قرآنی یا قرآن‌های شاخص را حداقل از قرن سوم گردآوری کرده و در معرض دید عموم قرار دهد، اما در حال حاضر این قرآن‌ها در موزه وجود ندارد و در موزه‌هایی مانند آستان قدس رضوی، کتابخانه آیت‌الله نجفی، موزه رضا عباسی و موزه‌های دیگر موجود هستند و نمی‌توانیم این قرآن‌ها را در موزه ملی قرآن متمرکز کنیم.
سرنوشت موزه ملی قرآن به کجا خواهد رسید
حال باید دید که سرنوشت این موزه به کجا خواهد رسید، آیا این موزه با انتصاب دوباره مدیری که قبلاً در این موزه فعال بوده و به قولی امتحان پس داده و با توجه به حضور در لایه‌های بالای مدیریتی در وزارت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری و همچنین سابقه قانون‌گذاری در مجلس، می‌تواند مشکلات خود را حل کند، آیا سرانجام نگاه‌ها به موزه ملی قرآن از سوی مسئولان تغییر پیدا کرده و این موزه نیز، چون موزه ملی ایران یا موزه‌های دیگر جایگاه خود را به دست می‌آورد؟ چارت اداری آن سرانجام تدوین می‌شود؟ پاسخ همه این پرسش‌ها در اجرای برنامه‌های رئیس جدید و سیاست‌های وزارت میراث فرهنگی برای اداره این موزه نهفته است؛ اما آنچه واقعیت دارد این است که جمهوری اسلامی ایران باید موزه‌ای در شأن نام قرآن داشته باشد. حال که موزه‌ای با چنین نامی موجود است باید جایگاه واقعی خود را نیز داشته باشد.
حجت‌الاسلام صابری در رابطه با برنامه‌های مدیریتی و اولویت‌های این موزه به ایکنا گفت: یکی از مأموریت‌ها و اولویت‌ها گردآوری آثار فاخر و تولیدات هنری قرآنی است که در بقاع متبرکه یا مکان‌های دیگر مانند کتابخانه‌های شخصی نگهداری شده و امکان نگهداری مناسب ندارند.
وی از جمله برنامه‌های در دستور کار را فعالیت‌های عمرانی به ویژه در بخش شرقی موزه، بررسی مجدد آثار و مرمت آنها دانست و گفت: وظیفه دیگر ما بهره‌برداری آثار و به نمایش گذاشتن آن‌هاست؛ این بهره‌برداری هم به صورت عمومی قابل انجام است و هم به صورت تخصصی؛ مثلا برای افرادی که می‌خواهند تحقیقی داشته باشند و یا پایان‌نامه‌ای را تهیه کنند، امکاناتی را فراهم کنند.
موزه ملی قرآن یکی از جاذبه‌های شاخص گردشگری است که قطعا در سند برند ملی گردشگری جایگاهی برای آن در نظر گرفته شده استصابری بیان کرد: راه‌اندازی کتابخانه موزه و افزایش کتاب‌های آن با موضوعات علوم قرآنی و حدیثی برای استفاده علاقه‌مندان نیز از جمله دیگر برنامه‌های مد نظر است، چرا که این کتابخانه ظرفیتی بالفعل و قابلیت استفاده و بهره‌برداری دارد؛ ضمن اینکه پیشینه‌های علمی و هنری قرآنی نیز باید مورد توجه قرار گیرد، در حال حاضر شرایط موزه قرآن در این راستا نیست و ما با مدیرکل موزه‌های میراث مذاکرات اجمالی داشتیم تا به راهکاری برای بهره‌برداری از موزه ملی قرآن برسیم.
وی با اشاره به آماده‌سازی سند برند ملی گردشگری نیز گفت: موزه ملی قرآن یکی از جاذبه‌های شاخص گردشگری است که قطعاً در این سند ملی جایگاهی برای آن در نظر گرفته شده است.
امروز فاصله‌ای که بین موزه ملی قرآن کریم با قامت موزه ملی و شأن جمهوری اسلامی ایران وجود دارد، مسلم و عیان است. موزه‌ای که می‌تواند فخر ایرانیان و ام‌القرای جهان اسلام باشد، مظلوم‌تر از سایر موزه‌ها و در انزوا به سر می‌برد؛ موزه‌ای که باید محل تردد اهل فرهنگ و ادب و هنر باشد امروز چشم به در می‌دوزد برای اینکه بازدید‌کننده خارجی و حتی داخلی داشته باشد. راه‌اندازی موزه‌های پی در پی، بدون سامان دادن و رساندن آنها به شأن واقعی، بی‌ثمر است. امید داریم که در مدیریت جدید با ثبت تجارب، برنامه‌ریزی‌های مدون‌تری شکل گیرد؛ به شرط آنکه عزمی برای بهبود وجود داشته باشد.
از خداوند برای ایشان دوام توفیق و صبر میخواهیم و برای کسانی که باعث حذف ایشان شدند مغفرت مسئلت میکنیم.