آیا امامان به زیارت قبور نمی‌رفتند؟ / توصیه به زیارت ائمه(ع) در کتب روایی اهل سنت

ما شیعیان اعتقاد خاصی به زیارت قبور اولیاءالله داریم و این در سبک زندگی‌مان دیده می‌شود، اما برخی نیز زیارت قبور ائمه و بزرگان دین را نفی می‌کنند و زیر سؤال می‌برند. برای کنکاش حول این موضوع به سراغ آیت‌الله رضا استادی رفتیم.

آیت الله استادی، استاد حوزه علمیه قم و عضو جامعه مدرسین است که در گفت‌وگویی با خبرنگار ایکنا، به بررسی ابعاد و فلسفه زیارت ائمه اطهار(ع) و نیز آثار آن در زندگی انسان پرداخته است.

مشروح این گفت‌وگو را می‌خوانید.

ایکنا ـ در بین شیعیان، زیارت قبور ائمه(ع) اهمیت و جایگاه خاصی دارد و این امر در احادیث و روایات توصیه شده است. از نظر شما این اهمیت ویژه به چه دلیلی است؟

در میان اعمال صالح به اندازه‌ای زیارت معصومان(ع) ارجمند و پرارزش است که علامه مجلسی رضوان الله تعالی علیه می‌نویسد: «به مقتضای روایات و احادیث بی‌شمار، زیارت حضرت رسول(ص) و ائمه هدی(ع) از بزرگترین عبادت‌ها و شریف‌ترین اعمال نزدیک‌کننده به خداوند متعال است.»

با اینکه از نظر ما شیعیان مطلب بسیار روشن و واضح است، اما در اثر شبهه‌افکنی‌های مخالفان و ناآگاه بودن برخی از مردم، سؤالاتی مطرح می‌شود که لازم است پاسخ آن‌ها داده شود تا پیروان مکتب اهل بیت(ع) در راهی که در پیش دارند گرفتار شبهه یا سستی نشوند. مثلاً پرسیده می‌شود یا به عبارتی اشکال می‌شود که اگر زیارت این همه آثار و برکات دارد و از نظر مدارک و منابع اسلامی کاری جایز و مستحب و حتی بسیار خوب و پرثواب و اثرگذار است، چرا رسول خدا(ص) و حضرت زهرا(س) و امامان ما به زیارت نمی‌رفتند و این عبادت بزرگ و ارزشمند را انجام نمی‌دادند؟

پاسخ این سؤال یا اشکال این است که برخلاف این پندار نادرست، مدارکی که در کتاب‌های حدیثی و تاریخی و معرفتی شیعه و سنّی موجود است، حکایت از آن دارد که این بزرگواران از این عبادت غافل نبودند و با انجام آن، علاوه بر صد‌ها حدیث که در بیان استحباب و مشروع بودن آن به یادگار گذاشته شده‌، همگان را به ارزش آن واقف و به جا آوردن آن دعوت کرده‌اند؛ زیرا آن‌ها در تمام امور زندگی الگو و سرمشق ما هستند و ما موظف به پیروی از آنان برای رسیدن به سعادت مادی و معنوی در دنیا و آخرت هستیم.

ایکنا ـ روایات و احادیثی که به آنها اشاره کردید فقط در منابع شیعه است یا در منابع اهل سنت هم آمده؟ چون برخی از این شبهات از سوی اهل سنت مطرح می‌شود.

بله هر دو، اما چون این شبهات را اهل سنّت مطرح می‌کنند من از منابع خودشان نمونه‌هایی را بیان می‌کنم. در کتاب «سنن ترمذی»، که از معتبرترین کتاب‌های حدیثی اهل سنّت است، آمده: «زار النبی(ص) قبر أمّه؛ رسول خدا(ص) قبر مادر بزرگوارش را که خارج از مدینه در منطقه‌ای به نام «ابواء» قرار دارد زیارت کرد»(ج ۳، ص ۳۷۰).

عثمان بن مظعون که یکی از اصحاب نیک و مورد علاقه آن حضرت بود در مدینه از دنیا رفت و او اولین کسی از مهاجران بود که در قبرستان بقیع به خاک سپرده شد. صاحب کتاب «استیعاب»، که از دانشمندان سده پنجم هجری است، می‌نویسد: «کان رسول الله(ص) یزور قبره؛ رسول خدا(ص) به زیارت قبر او می‌رفت و مرقد او را از نزدیک مکرراً زیارت می‌کرد»(ج ۳، ص ۸۵).

در کتاب «مستدرک» حاکم نیشابوری که از محدثان سده چهارم هجری است روایت شده: «إن النبی(ص) زار قبور الشهداء بأحد، فقال:... من زارهم و سلّم علیهم إلی یوم القیامة ردّوا علیه؛ پیامبر گرامی اسلام(ص) قبر شهدای احد را در منطقه احد از نزدیک زیارت کرد و فرمود: هر که به زیارت آنان برود و بر آنان سلام کند آن‌ها جواب سلام او را می‌دهند»(ج ۲، ص ۱۳). چرا؟ زیرا شهدا زنده هستند و طبق فرمایش قرآن کریم، «اَحیاءٌ عِندَ رَبِّهم یُرزَقُون»؛ نزد پروردگار روزی می‌خورند.

این دو روایت از کتاب‌های قدیمی اهل سنّت نقل شد و چند مورد از روایات کتاب‌های حدیثی معتبر شیعه را نقل می‌کنم. در کتاب بسیار ارزشمند «احادیث اهل بیت(ع) عن طرق اهل السنِه» روایت شده: «إن أمیرالمؤمنین علیّاً(ع) کان یزور قبر النبی(ص) و قبر فاطمه(س) من کل اسبوع مرّة...؛ امیرمؤمنان(ع) هفته‌ای یک بار قبر رسول خدا(ص) و قبر حضرت فاطمه زهرا(س) را زیارت می‌کرد»(ج ۱، ص ۱).

در کتاب «وسائل الشیعة» شیخ حّرعاملی رضوان الله تعالی علیه که قبرش در صحن مقّدس حضرت امام رضا(ع) زیارتگاه اهل ایمان است، آمده: «إن الحسین بن علی(ع) کان یزور قبر الحسن فی کلّ عشیة جمعة؛ امام حسین(ع) هر شب جمعه قبر برادرش امام حسن(ع) را در قبرستان بقیع زیارت می‌کرد»(ج ۱۴، ص ۴۰۸).

در کتاب بسیار مهم و قدیمی ما شیعیان یعنی «کامل الزیارات» ابن قولویه که قبر او در حرم کاظمین و قبر پدر او در قم در کنار قبرستان معروف به شیخان مزار مؤمنان است، آمده: «عن علی بن موسی قال: حدّثنی ابی موسی بن جعفر عن أبیه جعفر(ع)، قال: زار زین‌العابدین علی‌ بن الحسین(ع) قبر أمیرالمؤمنین علی بن أبی طالب(ع) و وقف علی القبر فبکی ثمّ قال: السلام علیک یا أمیرالمؤمنین...؛ امام رضا(ع) از پدرش امام کاظم(ع) و او از پدرش امام صادق(ع) نقل می‌کند که فرمود: امام زین العابدین(ع) به زیارت قبر أمیرمؤمنان(ع) رفت و بر سر قبر ایستاد و سلام کرد»(ص ۳۹).

این بود چند حدیث از روایات فراوانی که درباره زیارت معصومان(ع) در کتاب‌ها نقل شده و ویژگی این احادیث و امثال آن‌ها آن است که معصومین(ع) عملاً به زیارت معصومی دیگر می‌رفتند و از این راه مشروعیت و استحباب مطلوبیت این عمل را اثبات کردند و چون به حکم حدیث ثقلین (که شیعه و سنی آن را قبول دارند) اقوال و افعال اهل بیت رسول خدا(ص) برای همه مسلمانان حجّت است، هیچ کسی نمی‌تواند منکر مشروعیت زیارت شود و خوشبختانه اهل سنّت هم به پیروی از علما و کتاب‌ها و احادیثی که در آن‌ها نقل شده همراه با شیعیان زیارت را مشروع و مطلوب دانسته‌اند و به آن اهمیت فراوان می‌دهند و آن گروه اندکی که به خاطر ناآگاهی و یا تعصّب، زیارت را بدعت می‌دانند سخت در اشتباهند که از خداوند هدایت آن‌ها را خواستاریم. ترغیب به زیارت از رسول خدا(ص) تا حضرت ولی عصر(عج) نقل شده و در عمل علما و سیره آنان بر زیارت و اهمیت آن تأکید شده است. همه اهل سنّت به زیارت رسول خدا(ص) می‌روند و در این خصوص وهابی‌ها نباید به حساب بیایند.

ایکنا ـ مردم کشور ما ارادت ویژه‌ای به حضرت ثامن الحجج(ع) دارند. درباره فضیلت و آثار زیارت امام رضا(ع) نکاتی را بیان کنید.

در روایات برای زیارت حضرت رضا(ع) آثاری یاد شده است که هر کسی حضرت(ع) را در طوس زیارت کند ۹ اثر یا خاصیت نصیبش می‌شود؛ زوال غم و غصه، ضمانت بهشت، امان از جهنم، آمدن حضرت به زیارت زائرش در قیامت، شفاعت امام رضا(ع) و پدرانش(ع)، نجات عند المیزان، وعند الصراط، و عند تطائر الکتب و آمرزش گناهان از جمله آثار و برکات زیارت با معرفت قبر مطهر امام رضا(ع) است. ثواب‌ها متفاوت است. شاید به خاطر تفاوت مراتب عرفان زائران باشد، ولی آنچه اهمیت دارد این است که یکی از اهداف زیارت، تجدید عهد و پیمان است.

گفت‌وگو از اکبر پوست‌چیان