متون مقدس بستر مناسبی برای گفت‌وگو و ارتباط هستند

به گزارش ایکنا، نشست «گفت‌وگو، راه ماندگار» شب گذشته با حضور محمدمهدی مجاهدی، عضو هیئت علمی پژوهشکده دانشنامه‌نگاری و رسول رسولی‌پور، استاد دانشگاه خوارزمی در کانون توحید برگزار شد.

گزیده سخنان رسولی‌پور را در ادامه می‌خوانید؛

موضوعی که من انتخاب کردم دعوت قرآن به گفت‌وگوی همگرایانه است. این عنوان را از کلمه «سواء» در آیه 64 سوره آل عمران گرفتم: «قُلْ يَا أَهْلَ الْكِتَابِ تَعَالَوْا إِلَى كَلِمَةٍ سَوَاءٍ بَيْنَنَا وَبَيْنَكُمْ أَلَّا نَعْبُدَ إِلَّا اللَّهَ وَلَا نُشْرِكَ بِهِ شَيْئًا وَلَا يَتَّخِذَ بَعْضُنَا بَعْضًا أَرْبَابًا مِنْ دُونِ اللَّهِ؛ بگو اى اهل كتاب بياييد بر سر سخنى كه ميان ما و شما يكسان است بايستيم كه جز خدا را نپرستيم و چيزى را شريك او نگردانيم و بعضى از ما بعضى ديگر را به جاى خدا به خدايى نگيرد». به نظر می‌آید متون مقدس متون امری هستند و متون مناسبی برای گفت‌وگو نیستند و باید بیشتر از این متون بهره ببریم و مجالی برای گفت‌وگو نیست. من می‌خواهم این ادعا را نقض کنم و بگویم درست است که متون مقدس همه شرایط گفت‌وگو را ندارند ولی امهات دیالوگ و گفت‌وگو در متون مقدس هست.

آیاتی که نشان می‌دهد قرآن بستری برای گفت‌وگو است

از نظر شکل ظاهری، اگر کلمه «یسألونک» را در نظر بگیرید مشاهده می‌کنید قرآن پر از سوالات مردم و پاسخ‌های پیامبر(ص) است که از خلال آن زمینه هم‌سخنی و ارتباط ایجاد شده است. خود این سوال و پاسخ نشان‌دهنده تمرین آدابی است که متون مقدس به ما یاد می‌دهند. از آن طرف آیاتی را در نظر بگیرید که پیامبر(ص) خودش را به عنوان یک انسان، جاهل معرفی می‌کند: «وَمَا أَدْرِي مَا يُفْعَلُ بِي وَلَا بِكُمْ» یا آیه دیگری که می‌فرماید: «قُلْ إِنَّمَا أَنَا بَشَرٌ مِثْلُكُمْ يُوحَى إِلَيَّ أَنَّمَا إِلَهُكُمْ إِلَهٌ وَاحِدٌ». با این آیات زمینه گفت‌وگو با پیامبر(ص) فراهم می‌شود، چون مردم می‌بینند پیامبر(ص) علی‌رغم تجربه متعالی ارتباط با امر مقدس، به این شکل خودش را جاهل نسبت به سرنوشت خودش معرفی می‌کند.

همانطور که عرض کردم شاید تصور شود متون مقدس یک متون تکلیفی هستند و اوامر را دیکته می‌کنند و کسانی که سراغ متن می‌روند فقط باید شنونده باشند و نمی‌توانند با متن درآمیزند و از متن سوال کنند و پاسخ بخواهند. طبیعی است از این نظر متون مقدس به عنوان متون کلامی و دفاعی مطرح می‌شوند و شما آموزه‌هایی را در این متون می‌بیند که بیانگر برتری و حقانیت این مشرب و مذهب است و باقی در برابر آن یا باید تسلیم شوند یا بمیرند. این در حالی است که وقتی چنین گفت‌وگو و مجادلاتی پیش می‌آید خداوند می‌فرمایند: «لَيْسَ بِأَمَانِيِّكُمْ وَلَا أَمَانِيِّ أَهْلِ الْكِتَابِ مَنْ يَعْمَلْ سُوءًا يُجْزَ بِهِ وَلَا يَجِدْ لَهُ مِنْ دُونِ اللَّهِ وَلِيًّا وَلَا نَصِيرًا؛ [پاداش و كيفر] به دلخواه شما و به دلخواه اهل كتاب نيست هر كس بدى كند در برابر آن كيفر مى‌بيند و جز خدا براى خود يار و مددكارى نمى‏‌يابد». پس از نظر قرآن آنچه ملاک است مشرب و مذهب و مرام نیست بلکه آنچه ملاک است فعل شما است.

باز در تایید اینکه می‌شود با متون مقدس وارد گفت‌وگو شد آیات 24 و 25 سوره سبأ بسیار زیبا آمده است. آیه 24 می‌فرماید: «وَإِنَّا أَوْ إِيَّاكُمْ لَعَلَى هُدًى أَوْ فِي ضَلَالٍ مُبِينٍ؛ و در حقيقت‏ يا ما يا شما بر هدايت‏ يا گمراهى آشكاريم». این آیه انحصار نمی‌کند که ما اهل هدایت هستیم و شما اهل ضلالت هستید. آیه 25 می‌فرماید: «قُلْ لَا تُسْأَلُونَ عَمَّا أَجْرَمْنَا وَلَا نُسْأَلُ عَمَّا تَعْمَلُونَ؛ بگو [شما] از آنچه ما مرتكب شده‏‌ايم بازخواست نخواهيد شد و [ما نيز] از آنچه شما انجام مى‏ دهيد بازخواست نخواهيم شد.» جالب است در مورد خودش می‌گوید چه جرمی مرتکب شدیم ولی در مورد طرف مقابل می‌گوید چه عملی انجام دادید.

تغییر موضع قرآن پس از مباهله

در مورد کلمه سواء در آیه «قُلْ يَا أَهْلَ الْكِتَابِ تَعَالَوْا إِلَى كَلِمَةٍ سَوَاءٍ» باید عرض کنم بعد از مباهله، وقتی مسیحیان نجران به مباهله تن ندادند، این آیه نازل شد و پیامبر(ص) می‌گوید حالا که نمی‌خواهید مباهله کنیم بیایید در رابطه با مشترکاتمان با هم یک توافقی بکنیم. این آیه نشان می‌دهد قرآن بعد از مباهله یک موضع دیگری پیدا کرده است. مباهله در زمان خودش رخ نداد ولی قرآن دیگر نگفت هر وقت آماده شدید بیایید مباهله کنیم، بلکه موضع قرآن تغییر می‌کند و می‌گوید بیایید درباره مشترکات با هم صحبت کنیم. استنباط من این که است در متون مقدس چه در عهد جدید و چه در عهد قدیم زمینه گفت‌وگو فراهم است، انسان‌ها شکایت‌هایشان را به انبیا می‌گویند و سوالات خود را از آنها می‌پرسند.

نکته دیگر اینکه در متون مقدس و در قرآن کریم موارد زیادی می‌بینیم که پیامبر(ص) را تکفیر می‌کنند و به ایشان توهین می‌کنند ولی ایشان به گفت‌وگو و ارتباط خودش ادامه می‌دهد. خصوصا اگر گفت‌وگو را به معنای بوبری در نظر بگیریم و در تبادل معرفتی منحصرش نکنیم و به معنای ارتباط بگیریم، اساسا متون مقدس آمدند ارتباط ایجاد کنند. هدف اصلی متون مقدس ارتباط برای آشتی است یعنی آمدند با انسان‌های سرگردان ایجاد آشتی کنند و به آنها بگویند راه هست، خدایی هست، مراقبی هست و ناامید نشوید. زمینه امیدواری هم‌سخنی انبیا با مردم است خصوصا وقتی قرآن از خطاب «یا ایها الناس» استفاده می‌کند که خیلی امیدوارکننده است.