ظرفیت‌های مغفول مانده آستان مطهر رضوی
دبیر تشکل‌های گردشگری آئینی، حرم مطهر رضوی را ظرفیت بی‌مانندی برای توسعه گردشگری زیارت در کشور دانست و بر ضرورت استفاده از این ظرفیت برای مقابله با اسلام هراسی و ترویج فرهنگ دینی و معنوی در کشور تأکید کرد.
وجود حرم مطهر رضوی در شهر مشهد سبب شده این شهر در تمامی روزهای سال میزبان گردشگرانی از اقصی نقاط کشور و جهان باشد. اما برای اینکه از این ظرفیت بتوان بهترین و بیشترین بهره را به منظور معرفی فرهنگ اسلامی به گردشگران خارجی و همچنین مقابله با اسلام هراسی برداشت و به تقویت معنویت در زائران مسلمان پرداخت باید زیرساخت‌ها و امکاناتی برای بهره‌مندی هر چه بیشتر گردشگران از پتانسیل گردشگری مشهد مهیا ساخت تا این حجم عظیم از گردشگران با جاذبه‌های فرهنگی، تاریخی و طبیعی این شهر آشنا شوند.
ایکنا به مناسبت دهه کرامت و روز میلاد علی‌ابن‌موسی‌الرضا(ع) گفت‌وگویی با حجت‌‌الاسلام علی الماسی، دبیر تشکل‌های گردشگری آئینی، مدرس حوزه و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی کاشان در رابطه با گردشگری زیارت انجام داده است که در ادامه مشروح آن را می‌خوانید.
ایکنا - گردشگری زیارت از چه جهاتی اهمیت دارد؟
امروزه گردشگری به صورت تخصصی پیگیری می‌شود و یکی از جنبه‌های گردشگری، گردشگری وقایع و اماکن است. کشورهای ایران و ترکیه در بحث گردشگری وقایع و امکان پیشرو هستند و گردشگری جدیدی به نام گردشگری آیینی در حال شکل‌گیری است که نام‌های مختلفی مانند گردشگری حلال، گردشگری دینی، گردشگری مناسکی دارد و این نوع گردشگری بیشتر در فضای دین اسلام در حال شکل‌گیری است گرچه در ادیان دیگر نیز این قابلیت وجود دارد اما فعلیت آن فعلاً بیشتر در دین اسلام وجود دارد.
گردشگری آیینی بخش‌های مختلفی دارد که یکی از انواع آن گردشگری زیارت است و در واقع گردشگری زیارت تخصصی شده، گردشگری آیینی است. گردشگری زیارت ظرفیت بسیار زیادی برای جذب گردشگر دارد و دلیل این ظرفیت وجود ابعاد مختلف است و بسته به بُرد آن زیارت طبقه‌بندی می‌شود مثلاً زیارت حرم امام رضا(ع) و حرم امام حسین(ع) بُرد بسیار زیادی دارد و زیارت امامزادگان هم تا بخشی قابلیت این را دارند که گردشگران را به خود جذب کنند اما نسبت به حرم ائمه(ع) این میزان کمتر است. گردشگری زیارت در بهترین نوع خود که ناظر به مکه و حرم ائمه(ع) است می‌توان بیان کرد که سبک زندگی ساز است و می‌تواند در اجزای زندگی گردشگران و مردم ورود پیدا کند.
ایکنا - چقدر از ظرفیت حرم امام رضا(ع) برای رونق گردشگری زیارت به ویژه در دهه کرامت استفاده شده است؟
دهه کرامت فرصت بسیار خوبی برای گردشگری زیارت است و تا بخش زیادی هم از این فرصت استفاده می‌شود اما هنوز جای کار دارد. من پیشنهادی که دارم این است که به جای اینکه فقط دهه کرامت را گرامی بداریم، ماه ذی‌القعده را به عنوان ماه امام رضا(ع) یا رضوی قرار دهیم و بر این موضوع کار کنیم. زیرا آغاز این ماه با تولد حضرت معصومه(س) شروع می‌شود و در میانه به ولادت امام رضا(ع) می‌رسد و در انتها به شهادت و روز زیارتی امام رضا(ع) می‌رسیم؛ بنابراین همه این ماه متعلق به امام رضا(ع) است. معتقدم که باید بر این موضوع کار کنیم و یک گام جلوتر برویم و پیشرفته‌تر کار کنیم تا از این طریق قدرت مانور بیشتری داشته باشیم.
ایکنا - از حرم امام رضا(ع) برای تبلیغ دینی چه استفاده‌ای شده و تا چه میزان ظرفیت دارد؟
از دو بعد می‌توان به این موضوع پرداخت؛ یکی آنچه اکنون وجود دارد، یعنی یک فرد یا گردشگر وقتی به آنجا می‌رود برای اینکه از آن محل گردشگری استفاده معنوی ببرد یک مبلّغ آن محل را تشریح کند. در این راستا مبلّغینی که زباندان هستند می‌توانند موضوع دین را برای گردشگران و زائران در قالب‌های مختلف مستقیم و غیرمستقیم تشریح کنند.
بعد دیگر که به آن کمتر پرداخته شده این است که بنای زیارتی حرم امام رضا(ع) قابلیت این را دارد که حتی برای افرادی که زائر نیستند؛ به آنجا دعوت شوند و آن بنا برای آنها ارائه و توضیح داده شود؛ این اتفاق تأثیر دینی خود را دارد. زیرا این بنا گویای مضامین دینی است و فلسفه دارد و می‌تواند از نظر تبلیغی تأثیرگذار باشد و از این طریق می‌توان به تبلیغ پرداخت. برای مثال سازه حرم امام کاظم(ع) و امام جوادالائمه(ع) در عین سادگی بسیار روح بخش است و به پیچیدگی حرم امام رضا(ع) و امام حسین(ع) نیست و بسیار آرامش آفرین است. ما می‌توانیم به قسمت‌های مختلف حرم توجه کنیم؛ این کار به صورت غیرمستقیم در تبلیغات دینی تأثیرات بسیار زیادی خواهد داشت.
حرم امام رضا(ع) قابلیت‌های مختلفی دارد که باید بر روی آنها کار شود؛ به صورت جزء به جزء از ضریح گرفته تا آئینه‌کاری، کاشی‌کاری، سنگ‌کاری و اشعاری که بروی سنگ‌ها و کاشی‌ها وجود دارد، رنگ‌بندی‌ها، مقرنس‌کاری‌ها و در کل معماری فضا قابلیتی است که می‌توان به حرم امام رضا(ع) پرداخت. همچنین عرفان اسلامی از قابلیت‌های دیگر حرم است.
ایکنا - برای مقابله با اسلام هراسی از طریق ظرفیت حرم رضوی(ع) چه اقداماتی باید انجام شود؟
هر گردشگری ولو اینکه اعتقادی به دین اسلام نیز نداشته باشد در صورت حضور در حرم امام رضا(ع) برای او تأثیرگذار خواهد بود. یکی از اهداف گردشگری بنای حرم این است که گردشگر را به این فضا بیاوریم تا در آنجا حضور داشته باشد و این مکان از لحاظ تکوینی تأثیر خود را خواهد گذاشت. بنابراین هر کسی که توفیق حضور در این مکان را داشته باشد حتی اگر فاقد اعتقادات لازم هم باشد به دلیل وجود امام رضا(ع) برای او تأثیرگذار خواهد بود.
اگر غیر از این منظر هم نگاه کنیم همانطور که محاسن کلام ائمه(ع) را بیان کنیم تأثیرگذار است؛ معرفی اهل‌بیت(ع) هم جزوی از محاسن کلام آنها است کمااینکه خودشان نیز در کلامشان خود را معرفی کرده‌اند؛ امام رضا(ع) در تعریف مقام امامت روایت مفصلی دارند که شاید از هیچ امامی به این مفصلی وجود نداشته باشد. معرفی خود امام(ع) می‌تواند تبلیغ کننده دین باشد و با این نکات می‌توانیم افراد را دعوت کنیم و به حرم بیاوریم. البته ما در قالب‌های دیگر مانند حرم امامزادگان این موضوع را تجربه کردیم و حتی بناهای دینی که خیلی مشهور هم نبوده‌اند تأثیراتی داشته‌اند که قابل مشاهده است؛ در کل جای کار زیادی در این زمینه وجود دارد.
لازم است تا افرادی که شناخت بهتری از دین دارند و طلبه و زباندان هستند و آموزش‌های تخصصی را فرا گرفته‌اند را جذب کنیم و برنامه‌های مدونی در این رابطه طراحی و به صورت تخصصی وارد برنامه‌های آستان قدس شود. باید مبلغان دینی زباندان داشته باشیم یعنی باید به صورت سیستماتیک بتوانیم مبلغانی را تربیت کنیم که شرایط لازم را داشته باشند و بتوانند این مسئله را برای دیگران بیان کنند.
کارهای جسته‌گریخته‌ای در آستان قدس رخ داده اما این کارها به صورت منسجم و سیستماتیک نبوده است. تغییر مدیریت‌ها در آستان قدس موجب تغییر رویکردها می‌شود و به نظر می‌رسد که در این مورد حرم حضرت معصومه(س) پیشتاز بوده است. دلیل اصلی این اتفاق این است که تعداد طلبه‌های قم بیشتر هستند و قابلیت‌های بیشتری از این نظر دارند و نزدیکی مکانی موجب شده تا این بستر مهیاتر باشد. حوزه علمیه خراسان بعد از قم حوزه علمیه معظمی است و لذا از این ظرفیت باید در قالب برنامه‌های منسجم و پایدار استفاده و اجرا شود اما موضوع زباندانی از موضوعات مهمی است که باید به آن توجه کرد.
ایکنا- برای تبدیل حرم امام رضا(ع) به قطب فرهنگی باید چه اقداماتی انجام شود؟
آنچه که در ابتدا در رابطه با ورود حرم‌ها به خصوص حرم امام رضا(ع) در زندگی‌ها و سبک زندگی عرض کردم اینجا معنا پیدا می‌کند. باید حرم را با نگاه منفعل نبینیم و به آن فعالانه نگاه کنیم. آستان قدس در زمینه ساخت سبک زندگی فعال بوده و خوب هم پیش رفته است.
حرم امام رضا(ع) در قالب برپایی شعبه‌هایی در شهرها و استان‌های مختلف فعالیت می‌کند و خادمین حرم را به شهرها می‌برند و از این طریق مردم هر شهر توفیق خادمی برای آستان مقدس را پیدا می‌کنند. کار و فعالیت علاقه‌مندان در این مراکز از مسائل مهمی است که می‌توان به صورت فعال قطب فرهنگی بودن حرم امام رضا(ع) را رقم بزند. در واقع آستان قدس با ورود به شهرستان‌ها و روستاها و ایجاد سیستم خادمی برای هر شهر می‌تواند یک قطبیت واقعی ایجاد کند و وارد سبک زندگی مردم شود.
البته هنوز جای کار بسیاری وجود دارد و با نقطه مطلوب فاصله داریم. در حقیقت در نقطه شروع قرار داریم اما باید این موضوع را سرعت و ارتقا داد تا بتوانیم بیشتر به این مهم دست پیدا کنیم.
ایکنا - چه موانع و کمبودهایی در زمینه تبدیل آستان امام رضا(ع) به قطب فرهنگی وجود دارد؟
نگاه خود مسئولان آستان قدس و حرم‌های امامزادگان اولین مانع می‌تواند باشد یعنی اگر نگاه آنها فعال باشد تأثیر فعال خواهد داشت و اگر منفعل باشد منفعل خواهند بود. مسائل دیگر مانند کمک حاکمیت و دولت به این مسئله نیز تأثیرگذار است. اگر نگاه‌ها اصلاح شده باشد، بردن بخشی از بودجه‌هایی که آستان قدس دارد به این سمت نیز تأثیرگذار است.
برای مثال ایجاد چایخانه شبیه‌سازی شده حرم امام رضا(ع) در شهرهای دیگر که خادمان با لباس فرم حضور پیدا می‌کنند از کارهای تأثیرگذاری است می‌توان انجام داد. این کار می‌تواند برای مردم هر شهر یادآور یاد و خاطره، آموزه‌های امام رضا(ع) باشد و ضریب نفوذ آن حضرت را در ارتقا دهد بدون اینکه نیازی برای ورود به شهر مشهد باشد. البته این اقدامات مخارج دارد و باید به بخش اقتصادی آن توجه کرد. رسانه‌ها هم می‌توانند در این مسئله تبلیغات لازم را انجام دهند و حساسیت مردم را در این زمینه برانگیزند و مردم را نسبت به این موضوع آگاه کنند.
این قابلیت برای حرم امام رضا(ع) وجود دارد که به صورت فعال در زندگی مردم و شیعیان ایران و جهان ورود داشته باشد و خود را منحصر به مشهد مقدس نکند و وارد زندگی در شهرهای دیگر شود.
گفت‌وگو از سجاد محمدیان
انتهای پیام
