فقدان حمایت دلسوزانه از اساتید تعزیه باعث به وجود آمدن بدعت‌ها شده است
کانون خبرنگاران نبأ: رئیس کانون نمایش‌های سنتی و آئینی ایران تصریح کرد: مدیریت کردن جمعیت چند هزار نفری تعزیه خوان‌ها طبیعتاً کار سختی است مگر اینکه یک نظم و نظامی به وجود بیاید که همه گروها ملزم به رعایت آن نظم و مقررات باشند که البته در قدیم همچین چیزی با عنوان سنت شبیه‌خوانی وجود داشت که در حال حاضر به علت اینکه اساتید و پیشکسوتان تعزیه یا از دنیا رفته‌اند و یا خانه‌نشین شده‌اند سبب شده تا تعزیه آسیب ببیند.
داود فتحعلی‌بیگی استاد دانشگاه، رئیس کانون نمایش‌های سنتی و آئینی ایران و رئیس انجمن تعزیه ایرانیان، کارگردان، بازیگر و پژوهشگر تئاتر و سینما در رابطه با تأثیر تعزیه در گسترش فرهنگ اسلامی، در گفت‌وگو با کانون خبرنگاران ایکنا، نبأ، بیان کرد: تعزیه چند قرن است به عنوان یک رسانه عمل می‌کند و یکی از مهم‌ترین و موثرترین هنرهایی است که فرهنگ عاشورا را ترویج می‌دهد. در حال حاضر نیز در بین مردم پایگاه اجتماعی داشته و در هر کوی و برزن و تکیه و حسینیه‌ای اجرا و در هر شهر یا روستایی عده زیادی را برای تماشا و عزا‌داری به دور هم جمع می‌کند.
فقدان حمایت دلسوزانه از اساتید تعزیه باعث به وجود آمدن بدعت‌ها شده است
وی در رابطه با حمایت ارگان خاصی از تعزیه بیان کرد: در طی قرون گذشته تعزیه همواره از ناحیه مردم حمایت می‌شد و بعضی مواقع پیش می‌آمد که برخی از صاحب‌منسبان یا به جهت ثواب و یا به جهت تثبیت پایگاه اجتماعی خود از تعزیه حمایت می‌کردند ولی جایگاه حمایت‌های مردمی از این برنامه غیر قابل انکار است. البته مدیریت کردن جمعیت چند هزار نفری تعزیه‌خوان طبیعتاً کار سختی است، مگر اینکه با حمایتی دلسوزانه، یک نظم و نظامی مدون به وجود بیاید که همه گروها ملزم به رعایت آن باشند. البته در ایام ماضی چنین چیزی با عنوان سنت شبیه‌خوانی مرسوم بوده اما در حال حاضر به علت فقدان حمایت دولتی (اعم از ارگان، سازمان و یا نهادهای مربوط به هنرهای نمایشی) اینک شاهد هستیم اساتید و پیشکسوتان تعزیه که اصول شبیه‌خوانی را به خوبی می‌دانسته‌اند و می‌توانستند به نحو شایسته، تجربیات خود را به نسل امروزی انتقال دهند از دنیا رفته یا خانه‌نشین شده‌اند که منجر به آسیب جدی در امر تعزیه و باعث به وجود آمدن بدعت‌ها شده است. افرادی که به تازگی به سمت تعزیه گرایش پیدا کرده‌اند برای یادگیری تعزیه از فیلم‌ها و تصاویر به جا مانده استفاده می‌‌کنند که اغلب به دلیل نوع برداشت‌هایشان رفتارهای ناسنجیده‌ایی را انجام داده که با اصالت‌های این هنر سنخیتی ندارد و بدعت‌هایی را وارد تعزیه کرده که با نمایش آئینی هم‌خوانی ندارد.
این استاد تعزیه و نمایش آئینی در رابطه با پیشگیری از به خطر افتادن این هنر در آینده، تصریح کرد: در اساس‌نامه انجمن تعزیه ایرانیان آمده که برای پیشرفت و اعتلای تعزیه قدم بردارد که بحمدالله مجدانه دراین امر کوشا است، ولی متأسفانه این انجمن بضاعت کامل و کافی را از نظر مالی ندارد. اما از نظر کارشناسی ظرفیتی توانمند و پتانسیل بسیار عالی دارد که باید یک تشکیلات دولتی موظف به حفظ و اشاعه نمایش‌های آئینی وجود داشته باشد که با حمایت خود، ما را در این امر یاری رساند تا در زمینه پژوهش، آموزش ، اجرا و در قالب نمونه‌سازی فعالیت کنیم. این نمونه‌سازی‌ها کمک می‌کند هم اصالت‌ها حفظ شود و هم آموزش به نحو صحیح انجام شود زیراکه انجمن تعزیه یک تشکل مردم‌نهاد است و تعدادی عضو دارد که سالانه به این اعضا مبالغ اندکی به‌عنوان حق عضویت در زمینه فعالیت‌شان پرداخت می‌شود. بخشی از این مبلغ صرف هزینه‌های جاری و فعالیت‌های پژوهشی می‌شود و این هزینه‌ها کفاف ساخت فیلم‌های آموزشی را به انجمن نمی‌دهد تا آن را در اختیار علاقه‌مندان قرار دهیم.
ملزومات ساخت یک فیلم آموزشی تعزیه اصیل
این کارگردان سینما اظهار کرد: هر فیلم آموزشی برای ادا کردن حق مطلب بیشتر از ۲۰۰ الی ۳۰۰ میلیون هزینه لازم دارد و چنانچه قرار باشد در هنر شبیه‌خوانی فعالیتی ماندگار و منسجم صورت گیرد لازم است برای رفع نواقص و حفظ اصالت‌ها از نسخی شروع کنیم که کم و کاستی‌ها و اصالت را از منظر شیوه درام‌نویسی تعزیه، سبک هنری، قراردادهای اجرایی تعزیه و از منظر ادبی و موسیقیایی برطرف کند. بعد از فراهم کردن نسخه تعزیه، گروه مستلزم تمرین می‌شود و باید فرصت کافی برای روان شدن در نقش‌ها و حفظ اصالت نسخه توجه شود تا به هنگام اجرای نمایش جهت تصویربرداری، اجرا از استحکام لازم برخوردار بوده و نقصی نداشته باشد.
بازیگر و پژوهشگر سینما و تأتر ادامه داد: این فعالیت‌ها مستلزم این است که ابتدا یک کارگردان، چند فیلم‌بردار، صدابردار و نورپرداز، در واقع باید تمام عوامل یک تله تأتر را در کنار هم داشت تا بتوان فیلمی اصولی ساخت که واجد مختصات اصیل هنر تعزیه باشد. در نهایت پس از تکثیر می‌توان آن را به‌عنوان سرمشق در اختیار دیگر علاقه‌مندان قرار داد.
چرا تعزیه فقط در محرم خوانده می‌شود؟
فتحعلی بیگی گفت: امروزه شرایط زندگی تغییر کرده است و دغدغه‌های روزمره مانع حضور مردم در تعزیه می‌شود. این‌گونه نیست که مجالس تعزیه فقط مختص به دهه اول محرم باشد. در واقع ما چیزی نزدیک به ۵۰۰ مجلس تعزیه داریم که اگر از تعزیه عالم زر شروع و با تعزیه عالم قیامت تمام کنیم دو سال زمان می‌برد و مشکلات زیادی طی مسیر پیش رو خواهیم داشت از قبیل مکان مناسب برای تمرین و اجرا و یا حتی اگر نسخه‌ای از مجلسی غریب به فردی پیشنهاد شد، آیا فرد آشنایی لازم با متن نسخه را دارد و یا اصلاً نقشی را که به او سپرده شده می‌تواند در حالت نمایش با نوع حرکات و یا در گفتار با نوع بیان به خوبی ایفا کند؟ در نتیجه یکی از آسیب‌های جدی که تعزیه دارد از دست رفتن تجربه پیشکسوتان این هنر آئینی است. مسئله بعدی امرار معاش تعزیه‌خوان یا تعزیه گردانان است که می‌تواند نقش مؤثری در روند پیشرفت این امر ایفا کند.
وی ادامه داد: غیر از تعزیه‌خوان وسایل اجرا، آماده‌سازی مکان، هزینه ایاب و ذهاب و دیگر هزینه‌ها لازم است تا یک مجلس تعزیه آبرومند برگزار شود. همچنین علاوه بر تعزیه‌خوان به تعزیه‌شناس، شاعر و موسیقی‌دان و عالم علوم دینی و متخصصان تاریخ نیاز است تا تعزیه از همه لحاظ بررسی و نسخه‌های این مجالس را به‌صورت اصیل و دور از بدعت‌ها تدوین کنند، تا یک اثر ماندگار را هم برای آموزش و هم آیندگان به جای بگذارند و این هزینه‌ها ارقامی نیست که بتوان همه را به صورت هیئتی جمع‌آوری کرد. لذا باید یک نهاد فرهنگی و دولتیِ کاربلد، این هزینه‌ها را تقبل کند.
دغدغه یک دلسوز تعزیه
رئیس کانون نمایش‌های سنتی بیان کرد: از آنجایی که تعزیه به‌عنوان یک پایگاه مهم برای شناخت قیام امام حسین(ع) و ترویج اسلام به شمار می‌آید، متأسفانه از سوی دولت تأمین اعتبار و یا حمایت نمی‌شود. ما در این رابطه مصاحبه‌های بسیاری انجام دادیم ولی متأسفانه پاسخ و حمایتی را از سمت متولیان فرهنگیِ کشور دریافت نکردیم. در طول تمام این سال‌ها تنها به همت دفتر ادبیات و هنر هلال وابسته به سازمان تبلیغات اسلامی موفق به ساخت یک فیلم شدیم که البته متأسفانه برای ادامه کار تأمین اعتبار نشد. هر چند ساخت این فیلم‌ها به همت متولیان فرهنگ دولتی، اعتبار زیادی هم لازم ندارد و اگر بخواهیم فیلم‌های اجرای کل دهه محرم را تولید کنیم، چیزی حدود دو میلیارد هزینه نیاز داریم و در عوض یک هنر آئینی ماندگار برای تعزیه رقم خواهد خورد، به طور مثال فیلم حضرت مسلم(ع) که ساخته شد و در نوع خودش یکی از بهترین‌ها بود.
زینب رحیمی
