امر به معروف از منظر قرآن؛ تعریف بهترین نوع رابطه میان انسان‌ها
استاد دانشگاه مفید با بیان اینکه امر به معروف و نهی از منکر یکی از مظاهر فقه جمعی و بهترین تعریف قرآن از رابطه انسان با انسان‌های دیگر است، افزود: انسان نباید نسبت به انحراف و رنج دیگران به خصوص رنج روحی او بی‌تفاوت باشد.
به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین محمد فاضل میبدی، عضو مجمع محققین و مدرسین حوزه علمیه قم، امروز 27 خردادماه در نشست «کارکرد اجتماعی فقه پس از انقلاب اسلامی» در پژوهشکده اندیشه دینی معاصر با اشاره به کاربرد فقه در 4 دهه بعد از انقلاب، با بیان اینکه دین اسلام با دنیای مردم سخن و ارتباط دارد و برای بسیاری از موضوعات دنیوی آنان حکم دارد، گفت: سؤال مهمی که در اینجا مطرح است، آن است که آیا دین برای همه امور دنیوی انسان حکم دارد و انسان برای هر کاری که می‌خواهد انجام دهد، باید از آن دستور و حکم (واجب، حرام، مستحب، اباحه و ...) بگیرد یا نه؟
وی با اشاره به باور برخی افراد مبنی بر اینکه دین با هیچ یک از مسائل دنیوی مردم کاری ندارد، گفت: این ادعا در حال جا افتادن در افکار عمومی است و بنیاد آن هم از غرب گرفته شده است. این افراد مدعی هستند که عرصه عمومی، قلمرو دین نیست، ولی چون کارکرد عملی اسلام در فقه نشان داده می‌شود، بنابراین نمی‌توانیم مدعی شویم که دین با هیچ کدام از مسائل دنیوی مردم سر و کار ندارد؛ گرچه اعتقاد بنده بر این است که دین با همه دنیای مردم هم کار ندارد.
فاضل میبدی با بیان اینکه در میان برخی از روشنفکران، زیرسؤال بردن فقه به علت ضعیف شدن کارکردهای اجتماعی آن زیاد شده است، تصریح کرد: دین احکامی مانند جهاد، زکات، مسائل خانوادگی و ... را دارد که در قرآن هم هست و شاه‌بیت فقه در قرآن، برپایی قسط به عنوان هدف مهم انبیاء است که جزء فقه اجتماعی تلقی می‌شود.
استاد دانشگاه مفید با طرح سؤالی اظهار کرد: آیا باید به هر چیزی که در صدر اسلام از مسائل دنیوی مردم دارای حکم بوده، امروز هم به آن ملتزم باشیم؟ یا اینکه بگوییم بشر آن دوره عقل ناقصی داشته و ناچار بوده به پیامبر مراجعه کند، لذا مردم برای مسائل علمی، بهداشتی و خانوادگی و ... به ایشان مراجعه می‌کردند؟ در پاسخ به این پرسش، برخی می‌گویند امروز عقل بشر رشد کرده و توافق افکار عمومی می‌تواند برای این بخش از زندگی مردم راه حل ارائه بدهد؛ این موضوع قابل بحثی است و اینکه بخواهیم مدعی شویم همه قضایای دوره پیامبر و معصومان قضیه خارجیه یا حقیقیه بوده، نیازمند بحث و استدلال و اثبات است.
فاضل میبدی با بیان اینکه فقه به دو دسته فردی و اجتماعی قابل تقسیم است و می‌تواند در حوزه ارتباط انسان با خدا و همنوع و طبیعت بحث شود، اظهار کرد: اینکه بگوییم به لحاظ فقهی، تمامی ارتباطات انسان با خدا فردی است، چنین ادعایی نمی‌توان داشت، زیرا بسیاری از عبادات مانند حج، نماز و ... در قالب جمع تحقق می‌یابد. البته می‌توان گفت که ارتباط انسان با دیگران در حوزه فقه جمعی است.
امر به معروف؛ بهترین تعریف در رابطه میان انسان‌ها
وی با بیان اینکه امر به معروف و نهی از منکر یکی از مظاهر فقه جمعی و بهترین تعریف قرآن از رابطه انسان با انسان‌های دیگر است، افزود: انسان نباید نسبت به انحراف و رنج دیگران به خصوص رنج روحی او بی‌تفاوت باشد و نباید اجازه دهد که او در ورطه خطا غوطه‌ور باشد.
عضو مجمع محققین و مدرسین حوزه علمیه قم با اشاره به اینکه آنچه بشر به عنوان طیبات می‌خورد یا وامی‌نهد، در حوزه ارتباط انسان با طبیعت است، اظهار کرد: قرآن در مسائل عمومی دنبال ذکر مصادیق نیست، لذا مصادیق طیبات و خبائث را بیان نفرموده است. البته اصل ازدواج و خوراک ذاتاً ربطی به شرع ندارد، ولی در حول و حوش آن، احکامی ایجاد می‌شود که آن شرعی است.
وی با بیان اینکه در نظام جمهوری اسلامی دنبال دو چیز هستیم، افزود: یکی ساختار و تار و پود این نظام که آیا ذاتاً موضوعی شرعی است یا نه، در پیرامون آن مسائلی است که نیازمند فقه حکومت است؛ مثلاً یک فقیه بر جامعه ولایت می‌یابد و ولایتش نافذ است و در خیلی موارد هم دخالت دارد و حتی در برخی موارد می‌تواند جلوی احکام اولیه را هم بگیرد؛ مسئله دیگر نشان دادن فقه در عرصه عدالت اجتماعی است و قرآن هم تأکید زیادی بر این موضوع دارد.
فاضل میبدی تصریح کرد: اینکه در 40 سالی که حکومت در دست فقها بوده، چقدر فقه در بعد اجتماعی (نظری و عملی) موفق بوده، مسئله قابل بحثی است؛ امام در صحیفه نور فرموده‌اند که فقه و اجتهاد برای مسائل اجتماعی مصطلح ناکافی است و اگر بخواهیم با فقه موجود جامعه را اداره کنیم، فقه مصطلح باید کنار رود و دو عنصر زمان و مکان به میدان بیاید.
نقش زمان و مکان در اجتهاد
وی ادامه داد: اگر فقها نتوانند برای مسائل زندگی بشر که تازه پیدا شده حکم بدهند، فقه ناکارآمد می‌شود، البته در این مسائل حکمی از کتاب و سنت ولو اینکه باریک‌بین هم باشیم، نخواهیم یافت، لذا باید موارد دیگر مانند عقل و اجماع هم به آن وارد شود، امام دو عنصر زمان و مکان را فرمودند که مراد از آن عرف، سیره عقلا و توافق افکار عمومی است.
فاضل میبدی بیان کرد: امام در کنار نهادهای دیگر مجمع تشخیص مصلحت را بنا نهاد، تا از نظر کارشناسان استفاده شود. ما پس از انقلاب در دو بعد فقه اجتماعی یعنی چه به ثمر رساندن نظام سیاسی ولایت فقیه و چه در به ثمر نشاندن عدالت اجتماعی موفق نبوده‌ایم و البته مشکل ما هم عمدتاً نظری و نه در عمل است، زیرا نتوانسته‌ایم برای حل مشکلات مردم از نظریات بهره ببریم.
وی با بیان اینکه برای حل مشکلات، تشخیص مصلحت علاوه بر کتاب و سنت، سکوهای دیگری هم لازم دارد که عناصر علمی، اجتماعی، عرف مردم و ... در آن ملاک قرار گیرد، اضافه کرد: در مجموع، برای تحقق دو عنصر یادشده هم برنامه لازم داریم و هم حکم؛ ما خواسته‌ایم برنامه را هم از کتاب و سنت بگیریم، در حالی که حکم قابل گرفتن از این منابع است، ولی برنامه را باید از کارشناسان بگیریم.
انتهای پیام
