تعیین مرز اختیارات فرد و جامعه در قرآن

محمدکاظم شاکر درگفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) از خراسان رضوی، با بیان اینکه یکی از مباحث مهم عقایدی و کلامی که علما در مورد آن بحث می کنند و در قرآن نیز آمده اسماء و صفات الهی است، خاطر نشان کرد: اسماء و صفات الهی، اسماء و صفاتی هستند که انسان‌ها باید خود را به آن مزین کنند به گونه‌ای که با این صفات یکی شوند.

وی با اشاره به این سخن پیامبر(ص) مبنی بر آنکه بی­‌تردید کسی می­‌تواند جانشین خدای تعالی شود که همه صفات او را در خود جمع کرده باشد، گفت: خداوند انسان را به عنوان خلیفةالله و جانشین خود بر روی زمین خلق کرد اما جانشینی مستلزم آن است که بشر صفات الهی را در خود متجلی کند چرا که جانشینی در ذات نیست بلکه جانشینی در صفات است.

اخلاق؛ حلقه اتصال احکام و عقاید

عضو هیئت علمی دانشگاه قم تصریح کرد: به نظر من اخلاق حکم نخ تسیبح دارد که دانه‎های احکام وعقاید را نگه داشته به طوری که مهره‌ها در حالی که جدا از هم هستند به واسطه این نخ اخلاق، بهم متصل شده‌اند.

شاکر با اشاره به این موضوع که در قرآن نیز احکام و مسائل شرعی با بحث اخلاق پیوند خورده است، بیان کرد: به طور مثال نمی‎توان به مسئله ازدواج تنها نگاه حقوقی داشت چرا که انسان یک موجود تک بعدی نیست و قرآن نیز با این نگاه مخالف است.

این نویسنده و پژوهشگر قرآن با بیان اینکه اخلاق در قرآن رقیب احکام وعقاید نیست بلکه رفیق است، افزود: رفیق به معنای لغوی آن یعنی همراه عقاید واحکام است که اگر این همراهی نباشد، عقاید و احکام از هم می‎پاشند.

وی در رابطه با ارتباط انسان و خداوند به نظریه «ابن عربی» اشاره کرد و گفت: در این نظریه بحث انسان کامل مطرح است به این معنا که خداوند در انسان می‎تواند تجلی پیدا کند یعنی خداوند با تمام اسماء و صفاتش در انسان نمایان می‌شود.

خداوند در موجودات به اندازه ظرفیتشان تجلی می‎کند

عضو هیئت علمی دانشگاه قم با بیان اینکه خداوند در موجودات دیگر به اندازه ظرفیتشان تجلی می‎کند، تصریح کرد: در میان تمام موجودات، انسان می‌تواند آینه تمام نمای صفات الهی باشد این درحالی است که سایر موجودات تنها یک وجهی از وجوه صفات خداوند را می‎تواند معنکس کنند لذا رابطه انسان با خداوند یک رابطه کاملا ویژه است که هیچ موجود دیگری چنین رابطه‌ای را با خداوند ندارد.

استاد علوم قرآن و حدیث دانشگاه قم با اشاره به این مطلب که ما نمی‎توانیم فرد و اجتماع را از هم جدا کنیم زیرا انسان موجودی فطرتا اجتماعی است، خاطر نشان کرد: گاهی اوقات جامعه در مقابل یک ظلمی که در رابطه با آن رضایت ندارند، سکوت می‌کند که این سکوت به معنی همراهی کردن ظالم است بنابراین حتی اگر ما رضایت به آن جرم نداشته باشیم به خاطر سکوتمان درآن جرم شریک می‌شویم.

شاکر در پاسخ به این سؤال که اولویت با فرد است یا اجتماع، عنوان کرد: خداوند در قرآن مرز اختیارات فردی را تا جایی تعیین کرده که این اختیارات به کسی صدمه نزند و این بدان معناست که فرد می‌تواند در محدوده اختیاراتش هر کاری می‎خواهد انجام دهد به شرط آنکه به افراد دیگر آسیب نرساند.