تجلی شب قدر در شعر پارسی / 400 شاعر ایرانی از مفاهیم عالی قرآن بهره گرفته‌اند

اسماعیل آذر، عضو هیئت علمی گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران، در گفت‌وگو با ایکنا، درباره قرآن و شب قدر در ادبیات فارسی گفت: اغلب شاعران در طول تاریخ از قرآن بهره گرفته‌اند، به این صورت که مفاهیم قرآنی را در قالب هنر شعر بیان ‌و شعرشان را به این شیوه جاودانه کرده‌اند. خداوند در آیه ۶۰ سوره «قصص» می‌فرماید: «ما عِنْدَ اللَّهِ خَیْرٌ وَ أَبْقى؛ آنچه نزد خداست بسیار بهتر و باقی‌تر است.» حافظ، عطار، مولوی و حتی سنایی نامشان در تاریخ ماندگار شده، زیرا اغلب آثارشان برگرفته از مفاهیم عالی قرآنی است.

 

وی افزود: کسایی مروزی اولین شاعر شیعی‌مذهب است که نام مقدس حضرت پیامبر(ص) و امام علی(ع) را در شعر خود به کار برده است و اولین نشانه‌های قدسی را در شعر او می‌توان یافت و پس از او حکیم توس، فردوسی بزرگ، حضرت پیامبر(ص) و امام علی(ع) را در شعر خود ستود، اما برتر از این بهره‌گیری از قرآن کریم است و حکیم فردوسی هزار سال پیش، بیش از هزار بار از مضامین قرآنی بهره گرفت. برای نمونه فردوسی می‌گوید: «بد و نیک هر دو ز یزدان بود/ لب مرد باید که خندان بود».

 

 

آذر در ادامه به آیه ۷۸ سوره شریفه «نساء» گفت: فردوسی از آیه شریفه «وَ إِنْ تُصِبْهُمْ حَسَنَةٌ یَقُولُوا هذِهِ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ وَ إِنْ تُصِبْهُمْ سَیِّئَةٌ یَقُولُوا هذِهِ مِنْ عِنْدِکَ قُلْ کُلٌّ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ؛ اگر به تو بهجتی رسید و فرخی تو برای تو پدیدار شد، بگو خدایا تو به من دادی و اگر چیزی هم بود که به ذائقه تو خوش نمی‌آمد بگو خدایا مصلحت بوده که اینگونه بشود» این گونه بهره برده است؛ «یکی را به دریا به ماهی دهد / یکی را سر تاج شاهی دهد/ یکی را کند زار و خوار و نژند/ یکی را برآرد به چرخ بلند/ نه با آن به مهر و نه با این به کین/ که دانست راز جهان آفرین».

 

وی ادامه داد: همانطور که خداوند در آیه ۲۶ سوره آل عمران می‌فرماید: «تُعِزُّ مَنْ تَشَاءُ وَتُذِلُّ مَنْ تَشَاءُ بِیَدِکَ الْخَیْرُ ۖ إِنَّکَ عَلَىٰ کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ»، حکیم توس از این آیه قرآن مجید بهره گرفته و حتی زمانی که رستم می‌خواست دیو سپید را مغلوب خود کند، می‌گوید؛ «بهر نیایش سروتن بشست/ یکی پاک جای نیایش بجست/ تویی بندگان را ز هر بد پناه/ تو دادی مرا گردی و دستگاه» و یا حافظ  در ترجمه آیه «وَ إِنْ تُصِبْهُمْ حَسَنَةٌ یَقُولُوا هذِهِ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ وَ إِنْ تُصِبْهُمْ سَیِّئَةٌ یَقُولُوا هذِهِ مِنْ عِنْدِکَ قُلْ کُلٌّ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ» می‌گوید؛ «گر رنج پیش آید و گر راحت‌ای حکیم/ نسبت مکن به غیر که این‌ها خدا کند» همین آیه را سعدی و مولوی هم ترجمه کرده است و مولوی می‌گوید: «عاشقم بر قهر و بر لطفش بجد/ بوالعجب من عاشق این هر دو ضد» و حتی هاتف اصفهانی شاعر دوره بازگشت ادبی هم به این آیه توجه داشته است؛ «ز تو گر تفقد و گر ستم، بود آن عنایت و این کرم/ همه از تو خوش بود ‌ای صنم، چه وفا کنی چه جفا کنی».

 

 

این استاد دانشگاه در ادامه به برخی اشارات شاعران به شب قدر اشاره کرد و گفت: سعدی از شاعرانی است که به شب قدر توجه داشته و می‌گوید: «اى دوست روزهاى تنعم به روزه باش/ باشد که در افتد شب قدر وصال دوست» و یا حافظ شیرازی می‌گوید: «آن شب قدری که گویند اهل خلوت امشب است/ یا رب این تاثیر دولت از کدامین کوکب است/ تا به گیسوی تو دستِ ناسزایان کم رسد /هر دلی از حلقه ای، در ذکر یا رب یا رب است» و یا مولانا این گونه می‌سراید؛ «حق شب قدرست در شب‌ها نهان/ تا کند جان هر شبى را امتحان/ نه همه شب‌ها بود قدر اى جوان/ نه همه شب‌ها بود خالى از آن».

 

آذر در ادامه به مجموعه چهار جلدی خود با عنوان «قرآن در شعر فارسی» اشاره کرد و گفت: در این مجموعه اشعار بیش از ۴۰۰ شاعر از رودکی تا امروز که شعرشان براساس محتوای قرآن شکل گرفته، بررسی و تحقیق شده است و می‌توان آن را دایرةالمعارف بزرگی از اشعار قرآنی شاعران دانست.

 

وی در پایان تصریح کرد: به عبارت دیگر شب‌های قدر شب‌های انس با قرآن است و قرآن عمیق‌تر به دل آدمی نشسته و آسمان و زمین در فضای ماه مبارک رمضان طوری تدارک دیده و تنظیم شده که انسان را مشتاق‌تر به تقرب کند و بهترین ابزار برای این تقرب قرآن کریم است.