کودک آزاری؛ از نقش شبکه‌های اجتماعی در پرورش آزارگر تا طرح‌واره‌های ذهنی ماندگار در روان کودک

به گزارش ایکنا از قم، تجاوز به حریم یک مظلوم بی‌پناه در قاموس هیچ انسانی جای ندارد. اینکه اشخاصی با رفتار بیمارگونه خود مرتکب کودک آزاری می‌‌شوند نه تنها به حریم یک کودک تعدی می‌کنند بلکه انسانیت فراموش شده خود را در معرض دید همه قرار می‌دهند، عده‌ای انسان‌نما که در موقعیت‌ها و لباس‌های مختلف خودشان را عرضه می‌کنند، یک روز به بهانه هواداری از یک تیم پرطرفدار فوتبال کودک بی‎‌‎گناه و مظلوم را مورد آزار قرار می‌دهند و روزی دیگر کودک کاری را در سطل زباله پرتاب می‌کنند!

متاسفانه قبح هرگونه آزار و خشونت علیه کودکان  از بین رفته‌است و آن‌ها بیش از پیش قربانی آزار می‌شوند، رفتارهایی از این قبیل باید زنگ خطری برای همه ما باشد نکته قابل تامل آن است که وایرال یا همان انتشار سریع کلیپ‌های کودک آزاری در فضای مجازی در از بین رفتن حرمت انجام این کار بی‌تاثیر نبوده‌است و یک روانشناس حوزه کودک از این امر با تعبیر «تابو زدایی» یاد کرده‌است که ذهن آشفته و بیمارگونه شخص آزارگر را هشیار و سودای سوء شهرت حتی برای چند روز او را تحریک به انجام این فعل قبیح و ناپسند می‌کند.

عوارض روانی کودک آزاری هیچ‌وقت از ذهن کودک پاک نمی‌شود

بهروز قلایی عضو هیئت مدیره انجمن روانشناسی ایران شعبه قم در گفت‌وگو با ایکنا از قم، در خصوص درجات و انواع کودک آزاری بیان کرد: کودک آزاری از 2 طریق می‌توان دسته‌بندی کرد، یکی از نظر درجات کودک آزاری که در سه گروه خفیف، متوسط و شدید تقسیم‌بندی می‌شود و دیگری انواع کودک آزاری شامل جسمی و فیزیکی و روحی وروانی است.

وی افزود: برخلاف تصور دیگران که فقط کتک زدن و ایجاد زخم یا جراحت روی بدن کودک را آسیب می‌دانند، فشار محکم دادن مچ دست یک کودک به علت ناتوانی و ضعیف‌تر بودن او از بزرگسالان نیز آسیب محسوب می‌شود.

این روانشناس حوزه کودک و نوجوان گفت: بر اساس تعریف انجمن روانشناسی آمریکا، ایجاد هر نوع آسیب از خفیف تا شدید، کودک آزاری به شمار می‌رود که شامل اشکال مختلفی از جمله آسیب جسمی و ضرب وشتم، سوء‌استفاده از کودک و تهدید و ایجاد اضطراب در کودک است.

قلایی با بیان اینکه متاسفانه عوارض کودک آزاری هیچ‌وقت از ذهن کودک پاک نمی‌شود، اظهار کرد: ریشه بسیاری از اختلالات روانی بزرگسالان آزارهای دوران کودکی آن‌هاست؛ زیرا آزارهای عاطفی و جسمانی و تمام اتفاقات دوران کودکی به شکل طرح‌واره‌های ذهنی در ذهن کودک ثبت شده و در بزرگسالی به شکل ناسازگاری درآمده و زندگی فردی و اجتماعی او را مورد آسیب قرار می‌دهد.

نقش کاربران فضای مجازی در پرورش آزارگر

وی با اشاره به اینکه طرح‌واره‌های ذهنی از جمله ترس، از دست دادن و رهاشدگی برای کودکان آسیب‌دیده ایجاد می‌شود، افزود: گسترش کلیپ‌های کودک آزاری در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی که سبب سوء شهرت فرد آزاردهنده می‌شود از یک دیدگاه می‌تواند مسیر کودک آزاری را برای سایر افرادی با ذهن‌های بیمار هموار کند به همین علت در انتشار سریع این‌گونه کلیپ‌ها نگران افزایش گرایش و تمایلات جامعه و شیوع بیشتر کودک آزاری باید بود.

عضو هیئت مدیره انجمن روانشناسی ایران شعبه قم بیان کرد: یک دیدگاه دیگر نسبت به پخش سریع کلیپ‌های کودک آزاری وجود دارد که افراد دارای این دیدگاه به علت معرفی آزارگران و ایجاد فضای ناامن برای آن‌ها، موافق وایرال شدن یا به عبارتی انتشار سریع این‌گونه کلیپ‌ها هستند.

قلایی ادامه داد: هر دو دیدگاه شاید درست باشد اما نکته قابل تامل اینجاست که اگر می‌خواهیم شاهد کودک آزاری‌های بیشتر نباشیم باید طرح و پرداختن به مسئله را بر عهده متخصصان و کارشناسان این حوزه بسپاریم و مجازات شخص آزارگر را نیز به عهده قانون بگذاریم.

وی «تابو زدایی» یا «بازداری‌زدایی» را از عوارض خطرناک شیوع و گسترش کلیپ‌‌های آزار کودکان در فضای مجازی برشمرد و بیان کرد: افراد دارای بیماری‌های روحی و روانی در سطح جامعه هستند که برای دیده شدن دست به هر کاری می‌زنند، اگر این شخص با چنین مشخصاتی این کلیپ‌ها را در فضای مجازی مشاهده کند چه اتفاقی می‌افتد؟ ممکن است دست به ارتکاب آن عمل بزند به همین علت پخش کردن این فیلم‌ها توسط عموم مردم کار مناسبی نیست.

کودک آزاری پنهان چیست؟

مشاوره و استاد دانشگاه فرهنگیان «کودک آزاری پنهان» در خانواده‌ را مورد توجه قرار داده و گفت: بسیاری از والدین گمان می‌کنند کودک آزاری فقط توسط افراد خطرناک و اراذل و اوباش در جامعه اتفاق می‌افتد، اما متاسفانه بسیاری از کودک آزاری‌ها توسط والدین ناآگاه رقم می‌خورد،.

وی تصریح کرد: والدینی که توانایی برقراری رابطه عاطفی با یکدیگر را نداشته و ناسازگار هستند و از طریق دعوا کردن یا صحبت از طلاق و جدایی  ناامنی روانی در فضای منزل ایجاد می‌کنند سبب آزار فرزند خود می‌شوند که به آن «کودک آزاری پنهان» می‌گویند.

قلایی ادامه داد: کودک‌ آزاری‌هایی که در سطح جامعه اتفاق می‌افتد و در بسترهای فضای مجازی هم فیلم آن دیده می‌شود، آشکار است اما آمار تعداد کودکانی که به علت دعوا و ناسازگاری و یا جدایی والدین دچار استرس و اضطراب شده‌اند، پنهان است.

عمده آزارگران امروز، کودکان آزار دیده دیروز هستند

وی با اشاره به اینکه آزارگران کودک به چند دسته تقسیم می‌شوند، بیان کرد: دسته اول افراد دارای اختلالات روانی هستند که از آزار دادن کودک لذت می‌برند، دسته دوم کودکان آزار دیده هستند که در صدد انتقام برمی‌آیند و امروز آزارگر شدند.

این روانشناس حوزه کودک تصریح کرد: اینکه شخص آزار دیده امروز به آزارگر فردا تبدیل شود بسیار محتمل‌تر از کسی است که در دوران کودکی مورد آزار قرار نگرفته‌است؛ بنابراین لزوما اشخاص آزارگر بیمار روحی وروانی نیستند.

قلایی ادامه داد: دسته دیگر اشخاص تحت کنترل قرص‌های روان‌گردان، مشروبات الکلی و مصرف مواد مخدر هستند که مرتکب این جرم می‌شوند.

مصادیق آزار روحی کودکان در دوران قرنطینه

وی با اشاره به اینکه در یک سال اخیر و در وضعیت کرونایی بسیاری از کودکان مورد آزار از نوع خفیف و برخی از نوع شدید قرار گرفتند، گفت: بستن پارک‌های شهر، مجازی شدن آموزش، تعطیلی کلاس‌ها و اماکن تفریحی ویژه کودکان و در قرنطینه نگه داشتن کودکان مصادیقی از آزار روحی و روانی کودکان در وضعیت کرونا است.

قلایی در پایان بیان کرد: در ایام کرونا، خانواده‌ها فرصت بیشتری را با کودکان خود سپری کنند و در صورت امکان فضا و محیطی امن در بیرون از منزل برای بازی و تفریح کودکان در نظر بگیرند و یا ساعاتی از شب را زمان بازی و شوخی و تعامل با کودکان قرار دهند.

کودک آزاری از مصادیق ظلم

گفتنی است یکی از مصادیق بارز کودک آزاری ظلمی است که از سوی والدین، سرپرستان قانونی یا دیگران به او می‌شود از طرفی یکی از بزرگ‌ترین گناهان، ظلم و آزار به شخص ناتوان و ضعیفی است که هیچ پناهگاهی جز خدا ندارد لذا در حدیث نبوی آمده‌است:« یقول الله عزوجل: و عزتی و جلالی لانتقمن من الظالم فی عاجله و آجله، و لانتقمن ممن رای مظلوما فقدر ان ینصره و لم ینصره؛ خدای متعالی می‌فرماید: سوگند به عزت و جلالم که من از ظالم در دنیا و آخرتش انتقام می‌گیرم و نیز کسی که مظلومی را ببیند و قدرت یاری او را داشته باشد و یاریش نکند کیفر خواهم کرد.»

از دیدگاه اسلام هرگونه آزار جسمی و روانی کودک حرام است و شکی نیست که تکریم و رعایت احترام به کودک به عنوان یک حق مسلم بر گردن والدین و دیگران است و این موضوع در سیره پیامبر(ص) و ائمه معصوم(ع) نیز دیده می‌‍شود.

در سیره پیامبر(ص) به طور فراوان شاهد اظهار محبت ایشان به کودکان و تکریم آن‌ها هستیم؛ در روایتی آمده‌است: عبدالله‌بن شیبه از پدرش نقل می‌کند که روزی پیامبر قصد اقامه نماز کرد در حالی که حسن(ع) به ایشان چسبیده بود.

رسول‌خدا(ص) امام‌حسن(ع) را از خود جدا کرده و در مقابلشان روی زمین نشاندند و به خواندن نماز مشغول شدند، هنگامی که پیامبر(ص) به سجده رفتند سجدۀ ایشان به طول انجامید.

 من سر خود را به قصد آن‌که ببینم چه اتفاقی افتاده است از سجده بلند نمودم، ناگاه دیدم که امام‌حسن(ع) بر شانه پیامبر نشسته بود، هنگامی که نماز به پایان رسید مردم به پیامبر(ص) عرض کردند که چه چیز باعث طولانی شدن سجده ایشان شده است، در حالی که سجده‌ای چنین طولانی تاکنون سابقه نداشته، گویی که وحی بر شما نازل شد؟ رسول‌خدا فرمود: بر من وحی نازل نشد؛ اما فرزندم بر دوشم بود و من نخواستم او را برای پایین آمدن شتاب‌زده کنم؛ لذا صبر کردم تا خودش پایین بیاید.

اظهار محبت رسول خدا(ص) به کودکان در حدی بود که حتی در انجام تکالیف واجبات الهی از جمله نماز نیز از آن غافل نبودند.

گزارش از: محدثه نعیمی‌فرد