به تازگی موضوع حزن قاری به هنگام تلاوت و اجرای تلاوت خاشعانه و نیز انتقال این حزن از سوی قاری به مخاطب، مجدداً محل بحث و اظهار نظرهای متعددی شده است. طرح این مبحث از این حیث بوده است تا راهکاریی برای فراگیر شدن انس با قرآن در بین عموم مردم مطرح و اجرا شود و یکی از این راهحلها، جاری شدن اشک مستمع به هنگام شنیدن تلاوت قاری عنوان شده است. حتی به این موضوع اشاره شده که قاریان در هیئات مذهبی حضور پررنگی داشته باشند و از این فرصت که قلبها به دلیل شنیدن مصیبتهای وارد شده به ائمه هدی، حزین و چشمها اشکآلود است، استفاده و نیز آیات قرآن قرائت شود.
همچنین یکی دیگر از راهکارهای انس با قرآن را شمرده شمرده خواندن آیات و تأمل بر مفاهیم و بر حذر داشتن از اینکه خود را ملزم کنند تا در مدت زمانی مشخص یک جزء را ترتیلخوانی کنند، اعلام شده است؛ در همین راستا با امیر بخشی، قاری و مدرس قرآن گفتوگویی داشتیم؛
ایکنا ـ تعریفی از مفهوم حزن در تلاوت با توجه به آیات و روایات ارائه دهید.
در حدیث معروفی از امام صادق(ع)، و پیامبر اکرم(ص) داریم که میفرمانید: «ان القرآن نزل بالحزن فاقروه بالحزن»، به این معنی که قرآن با اندوه نازل شده، پس آن را با صدای حزین قرائت کنید. این حدیث هم به موضوع ترتیل قرآن و هم به حزین خواندن آن اشاره دارد. ما در قرآن بحث قرائت را داریم، اما به شکلی که طی یک قرن اخیر مبنای روایی به تلاوت ترتیل قرآن اشاره دارد، همین دست روایات هستند.
نکته بعدی در رابطه با بحث حزن بحث القای معانی مخصوصاً در خصوص آیات عذاب است و این هنر قاری را میرساند که بتواند از این منظر استفاده کند. اما اگر بخواهیم پاسخ کلی به سوال شما بدهم همین حدیث شریف است که متواتر و تایید شده است و دارای گسست و سستی نیست.
ایکنا_ این حزن و خشوع پس از استماع چگونه در قاری متجلی میشود؟
آنچه که خیلی به آن نیازمندیم مخصوصا در قاریان ایرانی بحث حس در تلاوت است. همانطور که مقام معظم رهبری فرمودند القای معانی و قاری به شکلی تلاوت داشته باشد که گویی قاری، آیات را به شنونده نازل میکند. البته نباید فراموش کنیم هنر اقرا یا همان که ما به آن تلاوت تحقیق میگوییم، هنر غیر بومی کشور ماست و زادگاه آن کشور مصر است.
حدود نیم قرن است که این هنر در کشور ما تجلی پیدا کرده است و مقام معظم رهبری سالها است که خودشان حامی و پیگیر این موضوع هستند و دائماً رهنمودهایی را در این خصوص دارند. در ماه مبارک رمضان امسال هم فنیترین رهنمودهایی بود که در سالهای اخیر به قاریان داده بودند.
فرمایش ایشان در خصوص اینکه قاری به شکلی تلاوت داشته باشد که گویی قاری دارد آیات را به شنونده نازل میکند خود در این زمینه راهگشا است؛ لذا باید تلاوت به نحوی صورت گیرد که عظمتی که در آیات نهفته است به قلب مستمع منتقل شود. البته ما ایرانیها به واسطه اینکه زبان قرآن عربی است نیازمند کمک هستیم.
راهکارهایی در این زمینه وجود دارد که باید به گونهای معانی را شنوندگان همراهی کنند. خود بنده در کشورهای عربی تلاوت داشتهام و آنها معانی را متوجه میشوند و به همین دلیلی همراهیشان بیشتر است. مستمعین مصری با معانی ارتباط بیشتر و دقیقتری دارند و آن را بیشتر متوجه میشوند. اما این نافع این امر نیست که قاری باید توجه ویژهای به امر تلاوت حزین و معنامحور حتی در جمعهای ایرانی که با مفاهیم هم آشنا نیستند، داشته باشد، چراکه این باعث میشود شنونده شما به سمت اینکه معنا را متوجه شود، سوق داده شود.
ایکنا ـ به چه روشی میتوان این حزن را به مخاطب منتقل کرد؟ آیا این امر به طور کامل قابل انتقال است به ویژه در میان مخاطبان غیر عرب زبان؟
قاری باید ابتدا خودش به معانی اشراف داشته باشد و آیاتی را که برای تلاوت در محفلی انتخاب میکند نسبت به آن معانی و مفاهیم آیات اشراف کامل داشته باشد و امر مهندسی تلاوت را بر همین اساس اجرا کند. خیلی اوقات از قاریان میشنویم که مقام صبا و گوشه و کنار آن که یک مقام فرعی است و اشارهکننده به حزن است، اما اینگونه نیست و حتی مقام سهگاه که مقام غیر محزونی است گوشههای محزون دارد که از آن باید در مهندسی تلاوت بهره گیرند و سعی کنند با رعایت و دقت روی تاکیدات و تکیهها که اصطلاحا به آن آکسان میگویند در تلاوتشان متبلور کنند.
الحمدلله در سالهای اخیر اتفاقات خوبی در این حوزه روی داد که از جمله آن میتوان به طرح اقرای شورای عالی قرآن و کلاسهایی که در سطح شهر تهران و سایر شهرها برگزار شده و قرا در حال تربیت در این حوزه هستند، اشاره کرد. این کار زمانبر است تا قاریان ما بتوانند نسبت به این موضوع اشراف کامل پیدا کنند و ثانیاً مستمعان ما هم نسبت به آن تربیت شوند که یکی از فرصتهای خوب و طلایی برای ترویج تلاوت معنامحور آن هم با محوریت محزون آیات دهه اول محرم و ایام محرم و صفر است، چراکه استفاده از هنر اقرا در هیئات که محل تجمیع مردم حول محور اهل بیت (ع) است، میتواند در این حوزه مؤثر باشد و این فرهنگ ناب را در جامعه گسترش درهد تا بتوانیم از دو بال قرآن و اهل بیت (ع) در کنار هم استفاده کنیم.
ایکنا ـ درباره ویژگی محافل قرآنی بفرمایید و اینکه آیا لزوماً پس از استماع تلاوت قاری، باید فضای حزن یا فضای شادی و شعف به آن غلبه کند؟
در این خصوص از خود قرآن کمک میگیرم، چراکه تمام آیات «مُبَشِّراً وَ نَذِیراً» هستند و تقدم بشارت بر موضوع انذار خودش به ما پیام میدهد که مُبَشِّراً وَ نَذِیراً. دائما در قرآن به اشکال مختلف به بشارت و انذار اشاره شده است. تقدم بشارت بر انذار در حقیقت پیغامی را به ما میدهد و نکته دیگر این است که باید از هر دو وجه اینها استفاده کرد همانطور که خود قرآن به این موضوع اشاره دارد. البته که موضوع حزن هم مهم است و توجه دادن افراد به این موضوع که همه اینها به محفلی بستگی دارد که میخواهید در آن تلاوت کنید.
زمانی شما میخواهید در یک محفل تلاوت کنید که مستمعین شما حرفهای هستند یا زمانی مستمعین شما غیر حرفهای هستند. گاهی شما میخواهید در ابتدای یک جلسه و مراسم تلاوتی را داشته باشید که در آنجا باید نابترین حالت ممکن را انتخاب کنید و هرچه زمان تلاوت در دست قاری بیشتر باشد مهندسی کردن تلاوت راحتتر خواهد بود؛ لذا باید به فضای مجلس و مفاهیم آیات اشراف کامل داشته باشد.
حس در تلاوت عمدتاً از درون قاری میجوشد و قاری باید آن را از درون خودش متبلور کند همانطور که آنچه که از دل برآید، لاجرم بر دل نشیند. این که کلام وحی و قرآن است و به دلیل اینکه قرآن کتاب زندگی و زنده است قطع به یقین اثر مثبت خودش را بر روی مستمع خواهد گذاشت که این نیازمند یک حس درونی قاری است.
متاسفانه برخی از قرا هستند که به دنبال تغییر اشکال مقامات هستند که قاری را از حس دور میکند. قاری باید در تلاوتش به گونهای تلاوت کند که با مستمعینش ارتباط برقرار کند و زمانی که این ارتباط رخ ندهد هر مقدار هم که شما مهندسی تلاوت را بشناسید، آن هدفی که به دنبالش خواهید بود، انجام نخواهد شد.
ایکنا ـ طی دهههای گذشته، قرائت قرآن جزو جداییناپذیر از هیئات مذهبی بود و چند سالی است که در راستای ترویج مجدد این سنت حسنه، قاریان به پویش نذر تلاوت پیوستهاند، به این صورت که خودجوش در هیئات، به ویژه مراسم اباعبدالله الحسین(ع) به تلاوت میپردازند. آیا این حرکت به پیوند هر چه بیشتر قرآن و عترت و انس بیشتر مردم با قرآن منجر میشود؟
قطع به یقین این موضوع خیلی موثر است و خود بنده شخصا در هیئاتی که در ارتباط هستم این موضوع را مورد توجه جدی قرار دادهایم. ثِقل اکبری که پیامبر (ص) در حدیث ثقلین به آن اشاره کرده است قرآن است. ثِقْل بهمعنای بار سنگین و ثَقَل بهمعنای هر چیز باارزش و گرانبها است. بنا بر حدیث ثقلین، پیامبر اکرم(ص) در این حدیث، قرآن را ثقل اکبر و عترت را ثقل اصغر معرفی کرده و گفته است اگر امتش به آن دو تمسک کنند، هرگز گمراه نخواهند شد. اما هنر اقرا و تلاوت قرآن که یک هنر متعالی است یک هنر غیر بومی ما است و به همین دلیل است که مردم با مداحی ارتباط میگیرند، اما با تلاوت قرآن ارتباط سختتری میگیرند که نیازمند به یکسری ارتباط، راهکار و نوآوری و ابداع دارد.
بنده در هیئت میثاق با شهدای امام صادق(ع)، بخشی را با عنوان لطایف قرآنی دارند که در ابتدای جلسه یکی از علما و دانشمندان در خصوص آیات قرآن صحبت میکند و بعد از آن آیات نمایش داده شده و بعد تلاوت میشود و بعد مفاهیم و معانی آیات ضمن نمایش برای مردم توضیح داده میشود. تا وقتی که ما روی معانی تمرکز نکنیم این ارتباط کامل صورت نمیگیرد. تلاوت باید همراه با معانی باشد. بنده همیشه سعی کردهام به این موضوع در محافل و جمعهای قرآنی توجه نشان دهم، اما عمدتاً این موضوع توسط قاریان ما مورد توجه قرار نمیگیرد. این کار را در هیئات انجام میدهم که قرآن را باز کنند و با آیات همراه باشند و به معانی و مفاهیم توجه داشته باشند که خودش اثر آموزشی دارد و ارتباط تقویت شود؛ لذا باید از این نوآوریها استفاده شود که در هیئتها این آیات از طریق ویدیوپرژکتور، تلویزیونهای بزرگ یا حتی از طریق تلفن همراه این ارتباط بین مستمع و قاری ایجاد شود.
ایکنا ـ استقبال قاریان را از این حرکت چگونه ارزیابی میکنید؟
امروز همه قاریان پای کار هستند و کمتر قاری را میشناسم که در این طرح شرکت نکردهاند یا استقبالکننده نبودهاند یا آن را نشر ندادهاند؛ لذا ۵۰ درصد موضوع هم به طرف دیگر باز میگردد و این که دستگاههای متولی امر هیئتداری مانند سازمان تبلیغات اسلامی، سازمان رسیدگی به امور مساجد، سازمان اوقاف و ... به امر ترویج تلاوت محفلی و مجلسی در هیئات کمک کنند. عمده قاریان در محافل و هیئتها تلاوت دارند، اما نیازمند حمایت و پشتیبانی هستند. جامعه قرا همه چیز دارند، اما حمایت نمیشوند و حمایت جامع و کامل از دستگاه و متولی امر صورت نمیگیرد و این درحالی است که الحمدلله از موضوع مداحی همه متولیان پای کار هستند تا هیئت برگزار شود، اما به موضوع تلاوت قرآن کملطفی شده است.
انتهای پیام