«عمارت مفخم» بجنورد را بیشتر بشناسید

به گزارش ایکنا از خراسان شمالی، نمای اصلی ساختمان عمارت مفخم بجنورد، در سمت جنوب است که سراسر آن به زیباترین وجه با انواع فنون کاشی‌کاری معرق، معقلي، هفت‌رنگ و با طرح‌ها و نقوش انساني، حيوانی، اسليمی، ختايی و هندسی زینت یافته است. مصالح به کار رفته در بنا، آجر با ملات گچ بوده و هر طبقه ساختمان دارای دو ايوان شمالی و جنوبی است.

سرتاسر بنا با کاشی‌های خشتی و هفت‌رنگ زيبا در اندازه و شکل‌های مختلف به رنگ‌های فیروزه‌ای، زرد، صورتی، بنفش، سفيد، سبز، سرخ و سياه کاشی‌کاری شده و هر ستون با طرح و نقش خاص خود زينت داده‌ شده است.

نمای بيرونی ساختمان تصاويری از دو فرشته بالدار، چهره‌های انسانی، نقاشی از گل و گياه و پرنده، طبيعت و طرح‌های هندسی سده 13 را به تماشا می‌گذارد. اين بنای تاريخ با شماره 952 در فهرست آثار تاريخی به ثبت رسيده است. بنای عمارت مفخم پس از مرمت و احیا به موزه بزرگ باستان‌شناسی و مردم‌شناسی استان تبدیل‌ شده است.

موزه‌های مردم‌شناسی از جمله موزه‌های تاريخی هستند که در آن گوشه‌ای از فرهنگ اقوام و ملل يک منطقه را در قالب‌های آداب ‌و رسوم، مشاغل سنتیو صنایع‌دستی به نمايش گذاشته می‌شود. بخش مردم‌شناسی موزه از 3 موضوع کلی اقوام، مشاغل و آئین‌ها تشکیل‌ شده است. در ادامه این گزارش، محتوای هر یک از بخش‌های موزه مردم‌شناسی معرفی‌ شده است.

زندگی روستايی

زندگی در هر منطقه‌ای با توجه به شرايط اقليمی و باورها و اعتقادات از تنوع و تبلور خاص برخوردار است که در قالب زندگی عشايری، روستايی و شهری قرار می‌گیرد. در اين غرفه سعی شده است که با توجه به شرايط فوق، اشياء و وسايل زندگي مرتبط با يک زندگی روستايی به نمايش درآيد.

پوشاک

در آغاز شکل‌گیری اجتماعات بشری در جامعه‌های پيشين، پوشاک فقط جنبه حفاظتی داشته و برای حفظ نمودن بدن انسان در برابر عوامل طبيعی و اقليمی به کار می‌رفته است. با توسعه فعالیت‌های اجتماعی و فرهنگی و شکل‌گیری باورها و عقايد در جوامع، پوشاک ارزش‌های نمادين به خود گرفته، در نتیجه اين ارزش‌ها نقش مهم و برجسته‌ای در حفظ هويت اجتماعی و فرهنگی مردم جامعه ايفا کرده است. در اين غرفه پوشاک اقوام محلی شامل فارس، تات، کرمانج، ترک و ترکمن در قالب مجسمه‌های ساخته‌ شده بر اساس مشخصات ظاهری همان قوميت به نمايش درآمدهاست.

موسيقی مقامی

موسيقی از آغاز پيدايش هر قومی، همراه آن قوم به وجود آمده و بخش جدایی‌ناپذیری از هر فرهنگ را شکل می‌دهد که بر اساس باورها، اعتقادات و آداب‌ورسوم قومیت‌ها، متفاوت از يکديگر است و در رنج و شادی‌ها همراه، همدل و همراز بوده است. آلات موسيقی در سطح استان از تنوع چشمگيری برخوردار بوده و در این غرفه نمونه‌هایی از انواع آلات موسيقی همچون دوتار، کمانچه، قوشمه، دهل، سرنا و دايره به نمايش درآمده است.

طب سنتی

طب سنتی با توجه به نقشی که در سلامتی جسم و روان انسان داشته، از دیرباز در زندگی بشر وجود داشته و تبلور و تکامل آن را در حرفه عطاری می‌توان مشاهده کرد. درواقع عطارها نقش طبيب و عطاری‌ها نقش داروخانه امروزی را داشتند. خراسان شمالی به دليل قرار گرفتن در يک منطقه کوهستانی و منطقه بيابانی، دارای پوشش گياهی منحصر به‌ فرد است. اين پوشش گياهی باعث شده که يکی از غنی‌ترین مناطق در زمینه گياهان دارویی باشد. همچنين این منطقه در ساخت انواع شربت‌ها، ادویه‌جات و عرقيات توانایی بالایی دارد.

صنایع‌دستی

صنایع‌دستی، روايتگر باورهای اقوام ساکن در خراسان شمالی است که در بافته‌های داری همچون گليم، چارق، البسه محلی، نمدمالی، نساجی سنتی و... تبلور یافته و در حقيقت هويت تاريخی و فرهنگی آن ها را بيان می‌کند. در غرفه صنایع‌دستی، نمونه هنرهای سنتی و صنایع‌دستی استان معرفی‌ شده است.

چارق‌دوزی

چارق به‌نوعی پای‌افزار و کفش اطلاق می‌شود که از چرم ( معمولاً به رنگ قرمز) تهیه‌شده و پس از پوشيدن با ریسمان‌های ضخيم و بلندی به دور پا محکم می‌شود. چارق دارای نوکی برگشته است که با نخ‌های الوان بر روي آن زينت می‌شود. در گروه پاپوش‌های سنتي اين منطقه، نوعی دمپايی زنانه به رنگ سبز فیروزه‌ای نيز وجود داشته که به نام «کُمُخت»(komokht) مشهور بوده است و نوع ديگری از دمپايی سنتی نيز که کاری تلفيقی از سنت و فن امروزی است تحت عنوان «گرجی» (gorjee) توليد می‌شود.

نساجی سنتی

«چادرشب» پارچه ايست با طرح‌ها و نقش‌هایی مختلف (چهارخانه و راهدار) که بر روی دستگاه نساجی 2 ورودی و 4 ورودی بافته می‌شود و دارای عرض متغیر (40-50 سانتيمتر) است که با حرکت وردها و جابجايي پدال‌ها به‌وسیله پاها و ايجاد دهانه کار و عبور ماکو بافته می‌شود. خراسان شمالی به‌عنوان يکي از خاستگاه‌های اين هنر و ساير توليدات نساجی سنتی (حوله، دستمال و سفره) مطرح است. چادرشب در کارگاه‌های خانگي توليد می‌شود و معمولاً اين هنر در يک خانواده از مادر به دختر به ارث می‌رسد و دختران در کنار مادران پارچه‌بافی می‌کنند.

نمدمالی

نمدمالی از جمله مشاغل سنتی در تمام منطقه خراسان شمالي بوده که با کاهش تقاضا در اين رشته از رونق آن کاسته شده و به‌صورت محدود و باهدف صنایع‌دستی تزیینی انجام می‌شود. مواد اوليه حرفه نمدمالي پشم حيوانات اهلي چهارپا (گوسفند و شتر) است که از متراکم نمودن توده‌های پشم و کرک در شرايط مناسب و با ورز دادن پشم ساخته می‌شود. از محصولات و فرآورده‌های نمدي می‌توان زيرانداز نمدي، کلاه نمدي و پوشش چوپانان موسوم به نمدچوخه که به‌صورت پالتو است را نام برد.

سفره‌های آيينی

در همه جشن‌ها و آیین‌ها، در جامعه ابتدایي يا متمدن، خوردن و آشاميدن بخشي از آداب‌ورسوم جمع را تشکيل می‌دهد که اغلب در قالب سفره‌های آييني تبلور پيدا می‌کند. برخي از سفره‌های آييني معمولاً جنبه رسمي داشته و در زمانه‌ای خاص و در اکثر نقاط ايران برپا می‌گردد. از مهم‌ترین سفره‌های آييني می‌توان به سفره‌های ملي ( هفت‌سین)، سفره‌های گذار( سفره آق قيون) و سفره‌های نذر اشاره کرد.

موزه باستان‌شناسی

موزه باستان‌شناسی خراسان شمالي که در طبقه فوقاني بناي عمارت مفخم قرارگرفته، داراي 5 بخش اصلي است که متناسب با تقسیم‌بندی ادوار فرهنگي و گاه نگاری معیار باستان‌شناختی تحت عنوان بخش پیش‌ازتاریخ، بخش تاريخي، بخش اسلامي، بخش سکه و مُهر و بخش مرکز سفال ساماندهي و معرفی‌شده است. همچنين تالار جنوبي بنا که بزرگ‌ترین و اصلی‌ترین اتاق عمارت مفخم است تحت عنوان تالار همايش جهت برپائي نشست ها، دورسخنی‌ها و گردهمایی‌ها تجهيز شده است. اين موزه با دارا بودن شاخص‌ترین بقايا و آثار برجای مانده از دوره‌های مختلف باستان‌شناسی منطقه، پذيراي بازدیدکنندگان و علاقه‌مندان به فرهنگ غني استان خراسان شمالي است.

البته لازم به ذکر است که موزه باستان شناسی عمارت مفخم به دلیل خساراتی که در زمین لرزه سال 96 دید به دلیل قطره چکانی بودن اعتبارات هنوز بازگشایی نشده و مرمت و مقاوم سازی آن در حال انجام است. با این حال ویژگی بخش های مختلف موزه باستان شناسی عمارت مفخم را در ادامه می خوانید:

بخش پیش از تاریخ

اين دوران از ابتدای زندگي بشر تا پيش از اختراع خط و نوشتار (هزاره چهارم قبل از ميلاد مسيح) را در برمی‌گیرد. در خراسان شمالي پژوهش‌های اندکي براي شناخت دوران پیش‌ازتاریخ انجام‌شده اما با توجه به نتايج اندک بررسی‌ها و کاوش‌های انجام‌شده، از جمله تپه‌های اين استان می‌توان به تپه یام فاروج، تپه دوين، تپه ارگ نادری شيروان، تپه قلعه خان، تپه شهر آوا در مانه و سملقان، تپه حيدران، تپه پهلوان جاجرم، تپه دره امین‌آباد و تپه قمري اسفراين اشاره نمود. با انجام کاوش‌های باستان‌شناختی تپه قلعه خان در سال 1385، مدارک بسياري در خصوص حضور گسترده جوامع انساني پیش‌ از تاریخ در منطقه دشت سملقان به‌دست‌ آمده که تعدادي از یافته‌های باستان‌شناسی آن از جمله بقايای تدفينی انسان‌های پیش‌ از تاریخ و ظروف سفالين مربوط به اين دوره در منتهی الیهِ ضلع شرقي در معرض نمايش است.

بخش تاريخی

در متون و کتب، دوران تاريخی اصطلاحاً به دوران پس از کشف خط و نگارش در زندگی بشر اطلاق می‌شود که اين اتفاق در ميان رودان (بین‌النهرین يا عراق امروزي) و ايران در اواخر هزاره چهارم پیش از میلاد (3100 سال پيش از ميلاد حضرت مسيح(ع)) به وقوع پيوست و در روند مطالعات باستان‌شناسی ايران منظور از دوران تاريخی، زمانی از ظهور شاهنشاهی ماد ( قرن 7 پ.م) تا پايان شاهنشاهی ساسانيان ( قرن 7 ميلادی) است. از اين دوره‌ها به‌ویژه دوران اشکانی و ساسانی در منطقه شمال خراسان آثار و ابنيه زيادی بجا مانده که نشانگر اهميت اين منطقه در دوره‌های ذکرشده است.

قلعه صعلوک (سالوک) و منطقه «توی» اسفراين، قلعه ارگ بالا و ارگ آلمادوشن بجنورد، تپه بام و محوطه ويرانشهر فاروج، ارگ تاريخی قلعه خان و بنای تاريخی اسپاخو در مانه و سملقان، تپه بردبلند و محوطه حوض خرگوش جاجرم از جمله مهم‌ترین آثار دوران تاريخی استان هستند.

بخش تاريخی که در ضلع شرقی تالار همايش قرار دارد؛ ظروف سفالی و اشياء مختلف فلزی مربوط به اين دوران را که اکثراً از کاوش‌های باستان‌شناسی قلعه خان به‌ دست‌ آمده‌اند به نمايش گذاشته است.

بخش اسلامی

دوران اسلامی از آغاز فتح ايران توسط مسلمانان و ورود اسلام به ايران آغاز می‌شود و به 3 مرحله قرون اوليه اسلام (سده 1 تا 5 هجري قمری)، قرون ميانه اسلامی (سده 6 تا 9 هجري قمری) و قرون متأخر اسلامی (سده‌های 10 تا پايان حکومت قاجار) تقسيم می‌شود. در بخش اسلامی موزه نيز آثار و اشياء اين دوران در 3 اتاق مجزای شرقی، مرکزی و غربی در ضلع شمالی بنای عمارت ساماندهی شده است. آثار چوبی نفيس همچون ضريح (صندوق) و چهار لنگه درب متعلق به بنای آرامگاه شيخ رشیدالدین محمد بيدوازی مربوط به دوران تيموری (870ه.ق)، درب چوبی نفيس مقبره بش قارداش با قدمت قاجاری، ظروف سفالين لعاب‌دار زيبا و خمره‌های بزرگ سفالين و صراحی برنجی مرصع‌کاری شده زيبای دوره سلجوقی از جمله مهم‌ترین اشياء به نمايش درآمده اسلامی در اين بخش است.

بخش سکه و مهر

با توجه به اهميتی که سکه در امر مطالعات تاريخ تمدن هر کشور و منطقه دارد، در این موزه قسمت جداگانه‌ای در ضلع جنوبی بنا، برای نمايش سکه‌های ارزشمند اختصاص داده ‌شده است. مهم‌ترین سکه‌های اين بخش به دوران ساسانی و اوايل اسلام در منطقه شمال خراسان تعلق دارد که عمدتاً از حفاری‌های باستان‌شناسی منطقه به‌دست‌آمده و تعدادی هم به اموال بازيافته، اهدايی و يا حاصل از کشفیات اتفاقی است که به معرض نمايش گذاشته‌ شده است.