تعداد زیاد همسران و فرزندان امام حسن(ع) تهمت تاریخی است
در کرسی «بررسی آمار در نقد گزارش‌های تاریخی» مطرح شد که کاربرد واژه مطلاق درباره امام مجتبی(ع) و نسبت دادن فرزندان بسیار به ایشان تهمت تاریخی است که باید به این شبهات پاسخ علمی دهیم.
به گزارش ایکنا، کرسی ترویجی «بررسی آمار در نقد گزارش‌های تاریخی با محوریت آمار همسران و فرزندان امام حسن مجتبی(ع)» 23 اسفند با ارائه حجت‌الاسلام والمسلمین حسین مرادی‌نسب، عضو هیئت علمی گروه تاریخ پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، نقادی آیت‌الله محمدهادی یوسفی غروی، نویسنده و پژوهشگر تاریخ اسلام و حجت‌الاسلام والمسلمین رجبعلی(احمد) زمانی، پژوهشگر تاریخ اسلام در پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، برگزار شد. حجت‌الاسلام حسین مرادی‌نسب در سخنانی گفت: به طور کلی آمار نقش زیادی در مباحث تاریخی دارد، مثلاً تعداد شرکت‌کنندگان در جنگ‌های صدر اسلام و قبل و بعد از آن، تعداد کشته‌شدگان و میزان غنایم و... چنانچه خداوند درباره جنگ بدر فرمود که سه هزار ملک را به یاری شما فرستاد. در تاریخ در مورد تعداد همسران پیامبر و خانواده‌های آنان، همسران امام مجتبی(ع)، همسران و فرزندان امام علی(ع) و حتی خلفای اول تا سوم آماری ذکر شده است.
این پژوهشگر افزود: طبق برخی گزارش‌ها، حضرت 50 همسر داشت، مرحوم کلینی این سخن را گفته است. ابن سعد و بلاذری 70 تا صد زن برای امام ذکر کرده‌اند و زرندی آورده است که امام حسن(ع) 100 همسر داشت. مقدسی حدود 200 و ابوطالب مکی 250 تا 300 زن برای امام ذکر کرده‌اند، در حالی که نامی از همسران ایشان نبرده‌اند. در قرن 11 مناوی حدود 700 همسر، شبراوی در قرن دوازدهم به نقل از سیوطی 700 همسر و قاضی نعمان حدود 56 همسر برای آن حضرت ذکر کرده و آورده‌اند که زید با امام مجتبی همسران ایشان را می‌شمردند، ولی چون خسته شدند آن را رها کردند. در کتاب دیگری قید شده با توجه به سن امام و مدت حاکمیت و امامتشان در کوفه و مدینه بین 20 تا 30 همسر می‌توان در نظر گرفت، ولی نامی از همسران امام نبرده است. میرزا حسین نوری در مستدرک به نقل از علوی حسینی تعداد همسران را 448 نفر ذکر کرده است.
انتساب غلط به علامه حلی
وی اضافه کرد: بنا بر نقلی از یک فرد براساس کتاب روضةالناظرین، علامه حلی حدود 90 همسر و 63 کنیز برای او ذکر کرده است؛ البته من تحقیق کردم و به این نتیجه رسیدم که علامه حلی کتاب روضةالناظرین دارد، ولی چنین مطلبی در آن نیست؛ یعنی این محقق روضه‌الناظرین را با «روضة الناظرین وخلاصة مناقب الصالحین» اثر وتری شافعی اشتباه گرفته است.
مرادی‌نسب با بیان اینکه حدود 11 گزارش در مورد همسران امام وجود دارد، افزود: برخی گزارش‌ها کنیزان را هم آورده‌اند که درباره آن بحث نکرده‌ایم، ولی در مورد فرزندان امام مجتبی(ع)، هم فرزندان کنیزان و هم همسران عقدی را در نظر می‌گیریم. امام 4 همسر شناخته شده داشته است؛ خوله، جعده، ام اسحاق و ام بشیر یا بشر که هرکدام ازدواج‌های متعددی داشتند؛ مثلاً خوله با محمدبن طلحه ازدواج کرده بود و دو فرزند از او داشت و بعد که مطلقه شد امام مجتبی با وی ازدواج کرد و دو فرزند و برخی منابع یک فرزند برای او از امام آورده‌اند. در مورد جعده هم ابتدا او با امام حسن(ع) ازدواج کرد و بعد از اینکه امام را به شهادت رساند با یعقوب بن طلحه ازدواج کرد که سه فرزند هم از او داشته است؛ برخی مؤلفان شیعه این سه فرزند از جعده را هم به امام نسبت داده‌اند، در حالی که برای امام نیست. سپس این زن با عباس بن عبدالله ازدواج کرد و از او دو فرزند داشت.
وی ادامه داد: درباره ام‌اسحاق دیگر همسر امام(ع) هم باید گفت که اولین شوهر وی امام مجتبی(ع) بود و از ایشان دو فرزند داشت و بعد با وصیت امام مجتبی(ع)، امام حسین(ع) با او ازدواج کرد و فاطمه بنت حسین به دنیا آمد. در اینجا برخی منابع این فرزند را به امام مجتبی(ع) نسبت داده‌اند که غلط است. البته این فرد بعد از امام حسین(ع) هم ازدواج‌های دیگری داشت. در مورد ام بشر باید گفت که شوهر اول او امام حسن(ع) بود و از ایشان سه فرزند ذکر شده است. بعد از شهادت امام مجتبی وی با دو نفر دیگر ازدواج کرد. بنابراین از همسران شناخته‌شده امام حدود 9 فرزند به امام نسبت داده شده که فقط 6 فرزند را تأیید می‌کنیم.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه با اشاره به انتساب برخی همسران مشکوک به امام(ع)، اظهار کرد: منابع اهل سنت تعدادی را آورده‌اند و منابع شیعه هم از این منابع تبعیت کرده‌اند، مانند هند بنت سهیل بن عمرو، ام کلثوم بنت فضل بن عباس که چهار فرزند برای او ذکر شده است و البته این زن بعدا از ابوموسی اشعری سه فرزند آورد و سپس همسر عمران بن طلحه تمیمی شد و برای وی فرزندی ذکر نشده است. بنت قسانی هم از دیگر همسران منتسب به امام مجتبی(ع) است و گفته شده که این زن امام حسن(ع) را مسموم کرد و عایشه بنت خلیفه و سلماء بنت امروالقیس از دیگران زنان مشکوک و منتسب به امام هستند.
این پژوهشگر با اشاره به برخی از همسران مجهول الهویه که به امام نسبت داده است، تصریح کرد؛ نام این همسران نیامده ولی قبیله آنان ذکر شده است، مانند زنی از قبیله عمرو بن اهیم منقری، زنی از خاندان بنی‌ثقیف، زنی از خاندان علقمه بن زراره و زنی از قبیله بنی‌شیبان که به سبب همفکری با خوارج طلاق داده شد. ما در بین این گروه همسران فقط 4 همسر را قطعی می‌دانیم.
وی تاکید کرد: طبق این گزارش‌ها، تعداد همسران را 21 نفر و تعداد فرزندان را حدود 21 و برخی منابع 22 و 23 ذکر کرده‌اند، ولی در مجموع 13 فرزند را پذیرفته‌ایم و شیخ مفید 15 فرزند ذکر کرده است. از نظر ما برخی گزارش‌ها مجهول است؛ مثلاً روایتی را صدوق ذکر کرده است و گفته امرة فلان. در مورد عایشه بنت خلیفه گفته شده است که او در دوره امام علی(ع) با حضرت ازدواج کرد، ولی بعد از شهادت، از روی شماتت خلافت امام را تبریک گفت و امام او را طلاق داد، ولی ما این گزارش را هم جزء مجهولات می‌دانیم.
تجلیل آیت‌الله یوسفی غروی
در ادامه آیت‌الله هادی یوسفی غروی، استاد تاریخ حوزه، گفت: ارائه دهنده و نویسنده کتاب به حد کافی تحقیق کرده است، ولی برخی الفاظ در متن کتاب اشکالاتی دارد که عمدتاً ویرایشی است.
سپس حجت‌الاسلام زمانی گفت: نویسنده در فصل سوم یعنی احکام خانوادگی و ازدواج در اسلام به طور مفصل به آن موضوع پرداخته و تطویل است. پیشنهاد می‌کنم مطالب اضافی را حذف کنید. همچنین برخی الفاظ مانند ام ولد و طلاق تبیین مفهومی شود تا مخاطب درک بهتری داشته باشد. همچنین، اگر کتاب بخش و فصل همراه با تیتر و سوتیتر داشته باشد بهتر است و فهارس عربی هم به فارسی تبدیل شود. علاوه بر این، مطلاق اتهام به امام مجتبی(ع) است؛ از جمله مأمون گفت اصل و ریشه اینها اهل بیت(ع) امام مجتبی(ع) است و تلاش کرد با اتهام مطلاق جایگاه امام را تنزل دهد.
زمانی در پایان گفت: اینکه برخی ارقام عجیب را درباره امام آورده‌اند جای تعجب دارد، مثلاً اینکه چهار زن را طلاق داده و چهار زن دیگر می‌گرفتند؛ آیا این زنان عده نداشتند؟ باید به این شبهه تاریخی از منظر آیات و روایات پاسخ دهیم و این اتهام را برطرف کنیم. همچنین مناسب بود که تبیینی تلویحی درباره حکومت هفت ماه و چند روز امام و دلیل اینکه چگونه با لطایف‌الحیلی حکومت را از امام گرفتند ارائه دهید. چندان ضروری نمی‌بینم که به پیمان صلح هم پرداخته شود، ولی اگر قرار است ذکر شود، هفت هشت سطر کافی نیست.
انتهای پیام
