فهم احادیث پزشکی به کمک انسان‌شناسی
دانشیار دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه میبد با اشاره به اینکه برای فهم احادیث پزشکی می‌توانیم از علم انسان‌شناسی استفاده کنیم، گفت: با کاربست دانش قوم پزشکی فرهنگی در متون حدیثی می‌توان به درستی آنها را فهمید.
به گزارش ایکنا، هشتمین جلسه از دوره آموزشی «مدرسه رمضانی شفاء: گذری بر یافته‌های علمی الهیات سلامت» به همت اندیشکده حکمت طبیعی و الهیات سلامت با همکاری فرهنگستان علوم پزشکی ایران، دفتر طب ایرانی و مکمل وزارت بهداشت، دانشکده طب ایرانی دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی ایران، انجمن علمی دانشجویی الهیات دانشگاه امام صادق(ع) و انجمن علمی علوم قرآن و حدیث دانشگاه تهران برگزار شد.
در این جلسه، یحیی میرحسینی، دانشیار دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه میبد با موضوع «درآمدی بر قوم پزشکی روایات طبی: کاربست انسان‌شناسی در مطالعه روایات طبی» در بستر اسکای‌روم به سخنرانی پرداخت.
میرحسینی به مفهوم نقد متن پرداخت و گفت: نقد متن دارای دو دسته درونی (برداشت مخاطب) و برونی (اعتبار متن) است که مطالعات میان‌رشته‌ای برای فهم و نقد متون روائی دارای اهمیت است.
وی ادامه داد: علمی که در اینجا قصد داریم از آن برای نقد و فهم روایات استفاده کنیم، انسان‌شناسی است؛ یعنی بررسی تحلیلی ابعاد زیستی و فرهنگی انسان. این علم به آفرینش انسان یا معاد او نمی‌پردازد و مختص به یک دین نیست. علم انسان‌شناسی فوق‌الذکر شاخه‌های مختلفی دارد که در این نشست به شاخه قوم پزشکی (فرهنگ پزشکی) پرداخته می‌شود؛ یعنی مطالعه باورهای انسانی درباره سلامت و بیماری. این شاخه انسان‌شناسی نیز به دو دسته فرهنگی و زیستی تقسیم می‌شود.
پس از این مقدمه، این عضو هیئت علمی دانشگاه میبد، مثالی از کاربست مطالعه انسان‌شناسی در شاخه قوم پزشکی زیستی برای فهم روایتی با عبارت «کان یوِّرث الخنثی» پرداخت و گفت: مقصود از خنثی، کسی است که تشخیص مرد یا زن بودن او ممکن نیست. در ادامه روایت، به شمارش تعداد دنده‌های سینه او برای حل مشکل تقسیم ارث در آن روایت اشاره می‌شود. این سخن در حقیقت به سبب باور سامی‌ها به کمتر بودن دندانه‌های مرد از زن به علت خلقت حوا از آدم (ع)، ارائه شده است. به طور مشابه، روایت دیگری می‌گوید: زنی نزد شریح قاضی می‌آید و ادعا می‌کند دیگر نمی‌تواند زن باشد و احساس می‌کند باید مرد باشد. در ادامه، امیرالمؤمنین علی(ع) برای رفع این مشکل، به شمارش تعداد دنده‌های آن مدعی توصیه می‌کند. برخلاف این گونه روایات، علم پزشکی نوین به برابری تعداد دنده‌های زن و مرد حکم می‌کند.
میرحسینی در ادامه به دسته‌ای از انسان‌شناسی قوم پزشکی با وصف میدانی اشاره کرد و گفت: برخی از انسان‌شناسان با حضور در میان جمعیت‌های بشری، به بررسی باورهای آنها درباره سلامت و بیماری یا درمان آن پرداخته‌اند. افزون بر این دسته از انسان‌شناسی فرهنگی، حیطه‌های گوناگونی را می‌توان از این علم برای فهم روایات طبی به کار بست. برای مثال، روایات نبوی که درباره «وسعت بیت» (عبارت: یسعک بیتک / سعة المسکن / یوسّع علیک) وارد شده، برای برخی از معاصران این شبهه را ایجاد کرده است که توصیه نبی اکرم (ص) با نهی از تجمل‌گرایی در تعارض است. از این رو، مترجمان این روایات بسیار کوشیده‌اند تا آن را توجیه کنند و میان دو گروه احادیث نهی از تجمل و توصیه به تهیه خانه بزرگ جمع کنند.
وی در ادامه به علم انسان‌شناسی به مثابه راهکاری برای فهم صحیح روایات مزبور اشاره کرد و گفت: امروزه خانواده‌های تازه تأسیس به مسکنی جدید رو می‌آورند و برخلاف گذشته، نزد خانواده همسر خود نمی‌مانند. حال آنکه در دوره صدور آن روایات، افراد پس از ازدواج، همچنان با خانواده‌های سابق خود می‌زیستند. لذا طبیعی بود که فرد می‌باید خانه‌ای تهیه می‌کرد تا بتواند گنجایش عروس‌ها یا دامادهای آینده را هم داشته باشد.
به عنوان نمونه‌ای دیگر، میرحسینی به روایاتی اشاره کرد که ولیمه را بدترین طعام معرفی می‌کند که سبب صدور چنین روایتی را با نگاه انسان‌شناختی بدین نحو می‌توان تحلیل کرد که عرب‌ها می‌کوشیدند با دادن ولیمه، دیگران را مدیون خود کنند و از این رو بوده که از اِطعام آن نهی شده است. به علاوه، در روایاتی که به خواب قیلولة توصیه شده است، فهم آنها به شناخت الگوی خواب و بیداری عرب نیاز دارد. بنابراین، عرب مسلمان صدر اسلام که پس از غروب آفتاب می‌خوابیده و بین‌الطلوعین را بیدار بوده، خواب حوالی ظهر داغ را بسیار دلچسب و مفید به حساب می‌آورد است.
دانشیار دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه میبد سپس به باورهای پیدایش بیماری نزد گذشتگان اشاره و آنها در دسته‌هایی چون: جادوگری، نقض محرمات، فقدان روح، حلول ارواح شرور و اشیاء بیماری‌زا تقسیم بندی کرد.
وی به پندارِ کرم دندان نیز اشاره و آن را برگرفته از اسطوره‌های اقوام کهن که در شماری از روایات طبی (دودة تکون في الفم) به آن اشاره شده دانست و گفت: نمونه دیگر، شفابخشی آب باران در ماه نیسان (اواخر فروردین تا اواسط اردیبهشت) است که در روایاتی به آن توصیه می‌شود. یا اموری چون دعادرمانی یا درمان با داغ گذاشتن که در روایات طبی مشاهده می‌شود، روش‌های درمانی شایع نزد عرب جاهلی و صدر اسلام بوده است و با کاربست دانش قوم پزشکی فرهنگی در متون حدیثی می‌تواند به درستی آنها را فهمید.
این نشست با معرفی شماری از منابع مرتبط با موضوع به پایان رسید.
انتهای پیام
