دانشکده‌های مهندسی باید از عالمان اخلاق استفاده کنند
پژوهشگر اخلاق و فلسفه فناوری گفت: بسیاری از دانشکده‌های فنی و مهندسی، از فیلسوفان و عالمان اخلاق استفاده می‌کنند چون تکنولوژی خالی از ارزش نیست بلکه تکنولوژی می‌تواند آثار اجتماعی خوب یا بدی در پی داشته باشد.
به گزارش ایکنا، نشست «آموزش اخلاق برای دانشجویان مهندسی؛ چالش‌ها و راهکارها» امروز سه‌شنبه 27 تیرماه از سوی پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی برگزار شد.
علی دیزانی، پژوهشگر اخلاق و فلسفه فناوری در دانشگاه صنعتی دلفت هلند، در این نشست سخنرانی کرد که در ادامه می‌خوانید:
بنده چند سال در دانشگاه صنعتی امیرکبیر تدریس اخلاق اسلامی و انسان در اسلام داشتم و همزمان در سازمان نظام مهندسی ساختمان در قم، عضو گروه نظارت بودم. در این گروه، کارشناسانی وجود دارند که بر عملکرد مهندسان نظارت دارند. بنده در این گروه با مهندسانی مواجه شدم که از نظر ما به عنوان یک سازمان حرفه‌ای، تخلفاتی داشتند اما متوجه می‌شدیم در حوزه‌های دیگر زندگی، خوب هستند و مثلا در مساجد و حرم حضرت معصومه(ع)، حضور دارند با خانواده و همکاران خوب هستند و نماز اول وقت می‌خوانند اما پروژه‌های آنها تعریفی نداشت.
تعهدات اخلاقی اندک در میان نسل جدید مهندسان
حدودا سال 1385 موردی در شهرک پردیسان داشتیم که قرار بود یک مجموعه ساختمان مسکونی برای اعضای یک مؤسسه فرهنگی ساخته شود و بعد از ساخت، متوجه شدیم ساختمان به صورت جدی مشکل دارد و بر اساس نقشه‌ها، ساخته نشده بود و مهندس ناظر پذیرفته بود دیوار به شکلی باشد که در مقابل زلزله مقاوم نباشد. ما علت را از وی جویا شدیم که وی جواب داد اعضای این مؤسسه فرهنگی، افرادی با وضعیت مالی بدی هستند لذا از بنده خواستند با بودجه کمتر، پروژه را انجام دهم. بنابراین به خاطر احسان به آن افراد، از استانداردهای فنی فاصله گرفته بود در حالی‌که بر اساس اصول مهندسی حق نداریم از ایمنی کاربران کوتاه بیاییم بنابراین تذکرات و مجازات‌های لازم طبق قانون برای آن مهندس اعمال شد.
بنده فکر کردم که چه کمبودی در بخش آموزش اخلاق در دانشکده‌های مهندسی داریم که این مشکلات برای فارغ‌التحصیلان ما وجود دارد و متوجه شدم هرچه جلوتر می‌آئیم نسل جدید، تعهدات اخلاقی کمتر در این عرصه دارند. مطالعات ما در دانشگاه امیرکبیر نشان داد در کشورهای پیشرفته درسی با عنوان اخلاق مهندسی وجود دارد و توسط دکتر مهدی بهادرنژاد، در دانشگاه صنعتی شریف نیز ارائه میشود. معتقدم ما در حوزه مباحث اخلاقی مرتبط با مهندسی در یک تقسیم‌بندی، دو گونه مشکل داریم که لازم است به آنها اشاره کنم.
دو دسته مسائل اخلاقی در مهندسی
ما یک سری مسائل اخلاقی در حوزه حرفه مهندسی داریم بدین معنی که مهندسانی هستند که رفتارهای غیر حرفه‌ای همانند پذیرش رشوه دارند که نشانه ضعف اخلاقی افراد است لذا باید تصمیماتی متناسب در این زمینه اتخاذ شود. مهندسانی هم هستند که علم خود را به روز نمی‌کنند لذا نمی‌توانند بهترین طراحی‌ها و عملکردها را داشته باشند. خروجی این ضعف‌ها می‌تواند منجر به سوانح و مشکلاتی در حوزه مهندسی بشود شبیه آنچه در ساختمان متروپل آبادان رخ داد. بنابراین یک دسته از مشکلات اخلاقی مربوط به صاحبان حرفه است.
نوع دوم مشکلات، مسائل اخلاقی است که نه در مهندس و مهندسی بلکه در درون خود تکنولوژی وجود دارد برای مثال اگر قرار است یک فناوری در کشور توسعه پیدا کند یا همه‌گیر شود امکان دارد که این فناوری، آثار بد و غیر اخلاقی و حتی اجتماعی در پی داشته باشد لذا کارشناسان اخلاق متعهد به این هستند که مطالعه کنند این فناوری‌ها چه آثاری در پی دارند و چه ارزش‌هایی را حمایت و چه ارزش‌هایی را مورد خطر قرار می‌دهند. برای مثال به طور عیان مشاهده می‌کنیم که شبکه‌های اجتماعی در زندگی همه ما تأثیر گذاشته‌اند مگر اینکه کسی از گوشی هوشمند استفاده نکند. حتی سبک زندگی متدینین را دستخوش تغییراتی کرده است.
در زمینه هوش مصنوعی که در حال فراگیری در دنیا است و بزرگان ما همانند رهبر معظم انقلاب بر توجه به ابعاد آن تأکید دارند نیز چالش‌هایی وجود دارد و باید برای آن تصمیم‌گیری کنیم و در این راستا بسیاری از دانشکده‌های فنی و مهندسی، از فیلسوفان و عالمان اخلاق استفاده می‌کنند چون تکنولوژی خالی از ارزش نیست بلکه تکنولوژی می‌تواند آثار اجتماعی خوب یا بدی در پی داشته باشد. با این اوصاف سؤال این است که چقدر ضرورت دارد عالمان اخلاق ما به این مسائل بپردازند؟ به نظرم این مسئله بسیار مهم است چون حوادث مهندسی بسیار زیادی در کشور داریم و به عنوان شهروندان با آن سر و کار داریم و اگر این تکنولوژی به خوبی طراحی نشود برای ما حوادثی در پی دارد.
از سوی دیگر فساد در سازمان‌های مهندسی، مسئله‌ای است که با آن مواجه هستیم. ناکارآمدی در بخش صنعت از دیگر مشکلات ماست که با تکیه بر مسائل اخلاقی می‌توانیم این مشکلات را کاهش دهیم. تغییرات در سبک زندگی از دیگر تبعاتی است که می‌تواند توجه به تکنولوژی بدون توجه به تبعات اخلاقی آن برای ما در پی داشته باشد. در کشور ما از هر سه نفر شاغل، یک نفر در حوزه صنعت کار می‌کند که حدود هشت میلیون نفر در این حوزه هستند بنابراین اگر در حوزه صنعت، مهندسی و تکنولوژی به مسائل اخلاقی توجه نکنیم آسیب‌هایی جدی در کشور ما ایجاد میشود لذا ما مسئولیت داریم اقداماتی انجام دهیم چراکه آموزش‌های ما به مهندسان و اساتید و دانشجویان کافی نبوده است.
لوازم توسعه اخلاق در رشته‌های مهندسی
درس اخلاق در کشور ما در گروه‌های معارف تدریس میشود و آنگونه که مطلعم هر دانشجوی مهندسی باید دو واحد درس اخلاق اسلامی را پاس کند اما در این عناوین درسی مشاهده می‌کنیم برای مواجهه دانشجوی مهندسی با شغلش در آینده برنامه‌ای وجود ندارد و وقتی هم وارد فضای کار میشود اگر مهندس حرفه‌ای باشد و وارد سازمان مهندسی ساختمان هم شود در آنجا هم آموزش اخلاق وجود ندارد. در شرکت‌های ساختمانی هم چنین آموزش‌هایی را شاهد نیستیم یعنی مهندس و مدیر مهندسی ما اساسا با چنین موضوعاتی آشنا نیستند.
اما راهکار چیست و چگونه باید اخلاق را برای مهندسان و دانشجویان مهندسی ارائه کنیم؟ آیا اساسا راهی وجود دارد؟ در قوانین که درسی به نام اخلاق مهندسی نداریم بلکه صرفا در سال 1388 آئین‌نامه‌ای در وزارت علوم وجود داشته که اکنون در بایگانی است. این برخلاف روالی است که در دانشگاه‌های مهندسی در کشورهای پیشرفته و حتی در حال توسعه وجود دارد. آنها در سیستم‌های آموزش مهندسی خودشان قید کرده‌اند یک فارغ‌التحصیل باید با مسئولیت‌های اخلاقی خودش آشنا باشد؛ برای مثال مجلس هلند تصویب کرده که دانشجویان مهندسی باید دارای فهم از مسئولیت اجتماعی باشند و مراکز پژوهشی مهمی هم در این راستا ایجاد شده است.
با این اوصاف یکی از کارهایی که باید پیگیری کنیم و مخصوصا دوستان در نهاد رهبری در دانشگاه‌ها لازم است تلاش کنند این است که چنین دروسی در برنامه‌های رشته مهندسی، ضروری شود همانگونه که درس اخلاق پزشکی برای دانشجویان پزشکی اجباری شده است. تدوین برنامه درسی و داشتن گروه متخصص و تدریس در کلاس و استفاده از گروه‌های فلسفه در دانشگاه‌های صنعتی در راستای تدریس اخلاق مهندسی، از دیگر راهکارهایی هستند که در این زمینه وجود دارد.
انتهای پیام
